Dag van verzoening

De Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (in de buurt van de 120.000 leden) en de Nederlands Gereformeerde Kerken (circa 33.000 leden) zijn een stap dichter bij de totstandkoming van één kerkgenootschap. Zaterdag, 11 november, hebben de synode van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de algemene ledenvergadering van de Nederlands Gereformeerden besloten een regiegroep te vormen die invulling moet geven aan ‘het verlangen te komen tot één kerkgenootschap’.

Het was een historische dag op een historische plaats. De vergaderingen en honderden leden van beide kerken kwamen bij elkaar in de Nieuwe Kerk in Kampen, ooit één van de gezamenlijke kerken van de vrijgemaakten, maar sinds 1967 toevallend aan de Nederlands-Gereformeerden. Het programma hield rekening met het feit dat talloze mensen de kerk nog kenden van voor de scheuring. Er was ruimte voor verootmoediging en schuldbelijdenis, met name in het ochtendprogramma en ruimte voor het sacrament van het heilig Avondmaal in de vooravond om daarmee de nieuwe relatie ook zichtbaar in Christus te gronden.

Ontroerend was ongetwijfeld het moment dat de samengekomen gemeente psalm 133 zong en één van de 7-minuten-sprekers de Nederlands Gereformeerde Jan van Dijk een stap naar achteren deed en naast de vrijgemaakte Janneke Burger-Niemeijer ging staan, een andere 7-minuten-spreker, en tijdens het lied haar hand vastpakte. Daarna ging hij verzitten en zat vanaf dat moment naast de zuster van de andere kerk in een andere kerkbank.

Er waren veel meer van dergelijke ontroerende momenten. Zeker toen de twee presides in een liturgisch moment zich verootmoedigden en persoonlijke schuld beleden. Ds. Melle Oosterhuis, voorzitter van de vrijgemaakte synode, vertelde hoe hij ooit in zijn jongere jaren bij een gezin van een andere denominatie logeerde en zich op zondag naar een bushalte liet brengen om naar zijn eigen vrijgemaakte kerk te kunnen gaan. Hij schaamde zich er achteraf voor. Ds. Willem Smouter, voorzitter van de Nederlands Gereformeerde landelijke vergadering, biechtte op soms een misplaatst geuzegevoel te hebben gehad met het idee ‘wij hebben de Bijbel alleen’.

Onroerend weer, toen een deel van de afgevaardigden naar voren kwam en als een ‘cantorij van de synode’ een lied van eenwording zong. En al even bijzonder: het moment dat de hele gemeente een lied van Ria Borkent aangeleerd kreeg, speciaal voor deze gelegenheid geschreven. Het eerste couplet luidde:

Schepper van het geheel
die ook de delen kent
de druiven van een tros
graankorrels en het meel
Eén maakt u van zoveel
U die veelzijdig bent
hebt oog voor het geheel
U laat uw werk niet los
aan eenheid geeft u deel.

Toen aan het begin van de middag een officiële vergadering begon was het nog even spannend. Er werden vier besluiten voorgelegd aan de verzamelde kerkelijke vergaderingen. Het ging over het verlangen naar eenheid, de instelling van een regiegroep, de verdeling van de kosten (conform het ledental), een bijgestelde opdracht voor bestaande groepen en uiteindelijk ook de bemensing van een regiegroep. Het principiële wissel zat in het eerste besluit waarin het verlangen naar eenheid werd verwoord. De tekst luidde:

De vergaderingen spreken uit ‘het verlangen om (zo spoedig mogelijk) te komen tot één kerkgemeenschap, op basis van de Schrift als woord van God, in gebondenheid aan de Gereformeerde belijdenisgeschriften en ingericht volgens de beginselen van het Gereformeerde kerkrecht’.

Ds. Kornelis Harmannij, scriba van de gereformeerd vrijgemaakte synode en predikant in Eindhoven – Best, legde uit dat er bewust gekozen is voor ‘één kerkgenootschap’ en niet voor ‘één kerk’. Het is de Geest zelf die de kerk vormt, zo zei hij. Daarbij is sprake van ‘verlangen’, dus het is iets van het hart, maar ook van handelen en verstand. Daarbij krijgt de regiegroep niet het mandaat om al één kerkgenootschap te vormen. Dat is aan de afzonderlijke vergaderingen en daarin hebben ook de plaatselijke kerken een stem. Ook de criteria van het ene kerkgenootschap worden genoemd. Schrift en belijdenis worden genoemd. Het is niet minder, maar ook niet meer. Dus er is geen sprake van een systeemdwang, bijvoorbeeld als het gaat over de keuze van het kerklied. De woorden ‘zo spoedig mogelijk’ legde hij uit als een verlangen om duidelijk richting te kiezen.

Het waren met name die woorden ‘zo spoedig mogelijk’ die weerstand opriepen bij verschillende afgevaardigden. ‘Het lijkt een trein die voortdendert’, zei iemand. ‘Dat legt enorme druk op de plaatselijke gemeenten’, zei een ander. ‘Vertrouwen moet groeien’, bracht een derde in. Uiteindelijk werden die drie woorden uit het voorstel geschrapt, omdat het woord ‘verlangen’ ook op zich al voldoende richting geeft en men de gemeenten niet onnodig onder druk wil zetten.

Uiteindelijk was er aan vrijgemaakte zijde en aan de zijde van de Nederlands Gereformeerden slechts één stem tegen; op een totaal van respectievelijk 31 stemgerechtigde vrijgemaakten en 37 aanwezige Nederlands Gereformeerden was er dus sprake van de grootst mogelijke meerderheid (bij enkele onthoudingen) en een besef dat de voorzichtigheid in beide kerken terug te vinden is.

De Nederlands Gereformeerde drs. Ad de Boer, – die net als ds. Kornelis Harmannij van vrijgemaakte kant onder de acht personen was die in de regiegroep kwam om het genomen besluit verder uit te bouwen – vertelde in de vergadering naar zijn motieven om zich voor de hereniging in te zetten. Hij besteedt er tijd aan hoewel hij weet dat erin zijn eigen gemeente (Barneveld Voorthuizen) zondag amper iemand naar zal vragen, om dat het zinvol is een gebroken huwelijk te herstellen. ‘Ik ben hier voor mijn kinderen en mijn kleinkinderen’, zei hij. ‘Ik ben hier voor de heiligen en de twijfelaars’. Hij gaf vervolgens de beelden die er bestaan over de twee kerken een plaats, toen hij zei: ‘De NGK hebben soms de neiging tien keer hetzelfde wiel uit te vinden. De GKV zijn dan toch meer omlijnd. Ze kunnen elkaar goed aanvullen. De GKV zijn nogal regelig en hebben een beheersdwang. De NGK zijn meer flexibel, veelkleurig, ontspannen. Ook daarin hebben we elkaar nodig. De één is de hand, de ander de voet. Ze vullen elkaar aan. Zo mogen wij de zeilen spannen in het vertrouwen dat het Gods Geest is, die er in moet waaien’.

Aan het begin van de dag had de organisatie zeven inleiders gevraagd om in zeven minuten een opmaat voor de dag van verzoening te geven. Onder de inleiders was ds. Willem van ’t Spijker van de Christelijke Gereformeerde Kerken. Hij vertelde onder meer hoe de zogenaamde G-kerken steeds verder naar elkaar zijn toegegroeid op plaatselijk vlak. Er zijn op dit moment al 85 plaatsen waar een officiële band is met een kerk van een andere denominatie. Zelf werkt ds. Willem van ’t Spijker in de samenwerkingsgemeente Hilversum.

Ds. Arjan Plaisier, de voormalige scriba van de PKN en tegenwoordig predikant in Apeldoorn, sprak van een ‘ernstig besluit tot éénwording’ en vergeleek het ene vlees met de relatie tussen Adam en Eva. Hij hekelde mensen die zeggen dat kerkelijke eenheid onbelangrijk is. ‘Als we geen energie zouden steken in kerkelijke verenigingen, waarom zouden we dan wel energie gestoken hebben in kerkelijke scheuringen?’ En: ‘Als scheuren zo bliksemsnel gaat, dan hoeft helen toch ook geen eindeloos proces te zijn?’ Hij gaf aan dat een breuk al gauw iets van kortzichtigheid heeft, en de krapte uitmaakt van onze deelwaarheid. ‘De stormen in onze cultuur liegen er niet om’, zo zei hij, ‘Maar met de vereniging is er weer een gezamenlijk bootje, lichter dan in het verleden misschien, maar wellicht ervaren mensen hoe geweldig het is bij de bemanning daarvan te horen’.

Drs. Janneke Burger – Niemeijer, hoofdredacteur van Jente, ging in op de verwachting van jonge mensen van een verenigde kerk. Ze noemde de structuren minder belangrijk en zei vooral het aspect van ‘ontmoeten’ te willen onderstrepen. Ds. Pieter Niemeijer, oom van de hoofdredactrice en jarenlang preses van de vrijgemaakte synode, ging in op de kerkgeschiedenis en haalde de persoon van Bucer naar voren, die de eenheid zocht te dienen vanuit Straatsburg. Hij refereerde ook aan het hogepriesterlijk gebed van Jezus in Johannes 17. ‘Als Jezus bidt om éénheid, bidt hij niet om een institutionele eenheid. Hij spreekt de woorden in de context van het getuigenis van de wereld. Die eenheid is dus noodzakelijk om het getuigenis van Christus naar buiten te brengen. Het uitbrengen van het Nieuwe Testament is in zekere zin de vervulling van die bede’.

Jan van Dijk van de NGK uit Oegstgeest, herinnerde aan het moment van de scheuring in 1967 en hoe zijn eigen predikant verdrietig en teneergeslagen vertelde dat ‘het beste deel van zijn kerk was meegegaan met de scheuring’. Hij verhaalde hoe christelijke organisaties als EO en Christenunie eerste ontmoetingsplaatsen waren geweest waar mensen van verschillende protestantse kerken elkaar weer hadden getroffen. ‘Aan onze trouw ligt de trouw van God ten grondslag’. Sjirk Kuijper, hoofdredacteur van het Nederlands Dagblad, ging in het op het woord ‘verbond’. Die term had hij in zijn jeugd meegekregen als onderdeel van zijn opvoeding. Als vrijgemaakte jongen was hij met de doop opgenomen in het verbond van God met zijn volk en had hij de taak om het getuigenis mee te geven aan een nieuwe generatie. Het had hem als jongen zeer verward dat het verbond verdeeld werd over verschillende kerken. En hij noemde het zinvol dat mensen die tegenwoordig verantwoordelijkheid dragen in de kerk daarover onomwonden zich uitspreken. Bij de kerk past de schuldbelijdenis.

Arine Brouwer-Holwerda, verbonden als toeruster aan het programma Toerusting 2.0 van de NGK, was de laatste zeven-minuten-spreker. Ze bracht de vergadering behoorlijk in verwarring, toen ze alle afgevaardigden vroeg op een andere stoel te gaan zitten. De metafoor maakte duidelijk wat er gebeurt als je even uit je comfortzone wordt gehaald.

Foto’s:
1. De voorzitterstafel met rechts ds. Melle Oosterhuis (GKV) en staand ds. Willem Smouter (NGK)
2. Een goed gevulde kerkzaal, met voorin achter de tafels de synode en de algemene vergadering en achterin belangstellenden
3. Heilzame verwarring op het moment dat Arine Brouwer-Holwerda de afgevaardigden vraagt een andere zitplaats te zoeken
4. Een enkele tegenstem slechts, wie scherp kijkt ziet dat de afgevaardigde vanuit de NGK in Zeist moeite heeft met het aangereikte voorstel
5. Ds. Kornelis Harmannij lichtte de voorstellen toe in de vergadering; hij is ook gekozen als één van de acht leden in de regiegroep
6. Ds. Willem Smouter tijdens de opening, maar het gaat in dezen om de zeven mensen die daarachter zitten; zeven inleiders en let nu even op de stoelverdeling; dit was voor het zingen van psalm 133, Jan van Dijk zit nog naast Arjan Plaisier
7. En dit is de foto met de 7 personen na het zingen van psalm 133
8. De historische bijeenkomst werd live verspreid en daarvoor waren diverse cameramensen aanwezig
9. Een pakweg tiental synodeleden en afgevaardigden hadden als cantorij een speciaal lied van eenwording ingestudeerd

Er zijn ook beeldopnames gemaakt van de samenkomst. Voor een fragment van 1 minuut waarin de cantorij van de synode te beluisteren is en de bezoekers van de Nieuwe Kerk te zien zijn: klik hier.