Het was een diverse verzameling onderwerpen die voorbijkwam op de 476e plenaire vergadering van de Raad van Kerken woensdag 5 november. Kunnen kerken een rol spelen bij crisissituaties in de samenleving, was zo’n onderwerp. Het nieuwe beleidsplan werd vastgesteld. Maar de toon voor deze vergadering werd gezet door ds. Johannes Welschen, vice-voorzitter van de Raad en afgevaardigde namens de Evangelische Broedergemeente. Hij nam deze woensdag afscheid van de Raad omdat hij gaat verhuizen naar het Duitse Koblenz.
Welschen verzorgde de liturgische opening van de Raad aan de hand van de brief aan de Filippenzen en spitste zijn overweging toe op het begrijp fijnzinnigheid; Ik bid dat uw liefde steeds meer aan inzicht en fijnzinnigheid wint, zodat u kunt onderscheiden waar het op aankomt. Welschen: “Waarvoor hebben wij de fijnzinnigheid nodig in de kerk en in de oecumene: om te onderscheiden waar het op aankomt. Om met elkaar uit te zoeken, wat centraal is in ons geloof en wat – hoe geliefd ook – bijzaak is. Deze zoektocht is iets dat elke generatie weer opnieuw moet doen. Want sommige dingen die in het verleden als centraal gezien werden, zijn inmiddels bijzaak geworden. Daarom dat we altijd weer opnieuw naar elkaar moeten luisteren.”
Voor Johannes Welschen betekent fijnzinnigheid allereerst het ‘goede’ luisteren. “En dan wel het luisteren naar de tussentonen, naar dat wat niet gezegd is, maar wel bedoeld wordt. Het ’tussen de regels door’ lezen en luisteren. Maar ook het luisteren zonder er meteen een oordeel over te hebben.”
De predikant van de Evangelische Broedergemeente wenste de Raad dat de gesprekken fijnzinnig zullen zijn: “dat u met elkaar de zoektocht voortzet naar dat waar het op aankomt. Gesprekken in deze plenaire Raad die getuigen van de zoektocht naar dat waar het op aankomt. En dat zijn uiteindelijk gesprekken, die bepaald worden door de liefde. De liefde voor het evangelie, de liefde voor de kerk en de liefde voor elkaar als zusters en broeders,” aldus Johannes Welschen. “Ik dank u voor de tijd, die ik in uw midden mocht zijn. Ik dank mijn God altijd wanneer ik aan u denk.”
Veerkracht van kerk gevraagd bij crisis
Kunnen kerken wat betekenen bij een ramp of crisis? Denk aan het uitvallen van de elektriciteit of een verstoring van het openbare leven door oorlogsdreiging. Vertegenwoordigers van het (kerkelijk) Contact in Overheidszaken en Linda van Berkel, directeur Noodhulp & Crisisorganisatie van het Leger des Heils, informeerden de Raad over welke contacten met de overheid er nu al lopen en aan wat voor samenwerking moet worden gedacht.
De zorgeloze tijd, zo die er al was, is niet meer. Supermachten willen hun macht laten gelden, is het niet militair dan is het wel economisch. ‘Ik beslis omdat ik dat wil en wie niet voor mij is zal het voelen’ zo redeneren sommige wereldleiders. Dat leidt tot economisch ongemak en onzekerheid, maar ook tot een oorlog in Europa. Daarbij komt de klimaatonzekerheid die ons toekomstbeeld ook niet positief kleurt. Kortom, reden om na te denken wat ieders rol kan zijn bij een mogelijke ramp of crisis, ook de kerk.
De regering heeft ons Nederlanders opgeroepen te zorgen voor een noodpakket thuis waarmee we onszelf de eerste 72 uur kunnen redden. Niet dat er een acute dreiging is, maar de huidige internationale ontwikkelingen in b.v. de Verenigde Staten, China en Rusland, vragen ons, en dus ook de kerken wél om daarover na te denken en zo mogelijk te handelen.
Het Interkerkelijk Contact in Overheidszaken (CIO) is een samenwerkingsverband van 26 christelijke kerken en 2 joodse gemeenschappen, dat hun gemeenschappelijke belangen bij de rijksoverheid behartigt. Het CIO is bezig met een nota waarin wordt uitgewerkt wat de rol van kerken kan zijn om de samenleving weerbaarder te maken. Kerken zijn gewend als gemeenschap te handelen, waarin omgezien wordt naar elkaar. Met dit gegeven in handen is het goed als kerk(en) het gesprek aan gaan, over welke rol zij kunnen en/of willen spelen bij een ramp of crisis. De nota van het CIO is nog niet klaar, maar wie nu al meer wil weten moet zeker eens kijken op de site weerbaarnl.nl.
Een kerkgenootschap dat al druk doende is met deze taak is het Leger des Heils, zo vertelde Linda van Berkel directeur Noodhulp en Crisisorganisatie van het Leger. Vragen die het Leger zichzelf stelt, zo vertelde Van Berkel de raadsleden, is of zij als kerkelijke organisatie iets kan betekenen voor de eigen mensen, en of je dan ook nog iets kan doen voor anderen in de buurt van de kerk. Hoe zit het met de ‘zelf’-redzaamheid, maar ook met de ‘samen’-redzaamheid. Volgens Van Berkel zal het die eerste 72 uur nog wel lukken, maar gaat een ramp of crisis langer aanhouden dan wordt het met de ‘redzaamheid’ bedenkelijk. Door de overheid wordt toch ook naar de religieuze genootschappen gekeken omdat zij meestal op een herkenbare plek zitten waar mensen terecht kunnen, en de geestelijke zorg van grote meerwaarde kan zijn. Het Leger des Heils bereidt zich ook in de praktijk al voor, maar de andere kerken in de Raad moeten de eerste stappen nog doen.
De raadsleden reageerden verschillend. Het is goed dat het op de agenda staat, zei ds. Karin van den Broeke (Protestantse Kerk), goed dat de kerken niet alleen een noodpreek hebben, maar ook een noodplan. Een toolkit voor de lokale kerken over wat wel en wat niet en hoe, is dan wel aan te bevelen. Anderen hadden bedenkingen zoals ds. Ineke Bakker van 2of3bijEEN die zich afvroeg of de kerken wel mee moeten met de militarisering-strategie van de overheid, zij adviseerde het CIO in de definitieve nota ook aandacht besteden aan de geloofscomponent, ‘waar is de stem van het geloof?’, het gaat volgens Bakker nu te veel over hulp verlenen aan mensen. Ook voorzitter Huib Klamer van de beraadgroep Samenleving, duurzaamheid en vrede wees op de nadruk op defensie in alle uitingen van de overheid over de aanstaande crisis of ramp. Het maakt hem huiverig om als kerken aan te haken. “Wat kunnen kerken doen? Mensen begeleiden, geestelijke zorg bieden, maar weet wat een ramp bij mensen allemaal losmaakt,” zo stelde hij de retorische vraag. Bisschop Dirk Jan Schoon van de Oud-Katholieke Kerk meent dat kerken gewoon klaar moeten staan om hoe dan ook in welke vorm hulp te kunnen verlenen, niet omdat er nu volgens de overheid een dreiging is. Een kerk moet voorbereid zijn, aldus Schoon. Bisschop Hans van den Hende van de Rooms-Katholieke Kerk sprak de hoop uit dat de overheid er bij mensen op aan zal dringen om op de buren te letten. Prima die aandacht voor gemeenschapszin, maar zorg vooral dat mensen elkaar weten te vinden, zo meent de bisschop.
Het gaat erom, zo reflecteerde Linda van Berkel van het Leger des Heils op alle opmerkingen, om een beweging van gemeenschappelijkheid onder burgers op gang te brengen en kerken kunnen daar hun eigen rol in spelen door hulp te verlenen en mensen (geestelijk) bij te staan.
De definitieve nota met aanbevelingen van het CIO voor de kerkgenootschappen komt eraan, maar algemeen-secretaris Coen Wessel adviseerde de kerkbestuurders over deze thematiek nú al het gesprek binnen de kerken aan te gaan.
Van beraden naar netwerken
En dan is er ook nieuwe beleidsplan van de Raad van Kerken voor de periode 2026-2030. Dat kon vlotjes worden vastgesteld nadat de Raad in juni het concept besprak en de lid-kerken nog opmerkingen konden maken. De tijd van veel beraden en werkgroepen is voorbij, dat vraagt allemaal veel vrijwilligers (die steeds schaarser worden) en vergaderstructuren (die tijd vragen) De Raad wordt meer een netwerkorganisatie met de plenaire Raad als belangrijkste orgaan dat zich laat voeden door deskundigen uit de kerken, maar ook van daarbuiten.
Op de ‘heidagen’ van de Raad een jaar geleden is het beleid onder de loep genomen en een werkgroep bestaande uit Hillie van de Streek, Arjen Bultsma, Ad van der Dussen en Coen Wessel schreef op basis van opmerkingen en verlangens het nieuwe plan. Volgens de algemeen-secretaris waren de meeste reacties op het laatste concept zeer instemmend met de hoofdpunten van het beleidsplan, namelijk de ontmoeting tussen de verschillende kerken in de Plenaire Raad centraal stellen en de oude hiërarchie tussen de werk- en beraadsgroepen van de Raad opheffen.
De drie hoofdtaken voor de Raad de komende periode zijn:
- plek van ontmoeting van de lidkerken en groeien naar eenheid;
- een gezamenlijke dienst van de kerken aan de samenleving;
- netwerkplek met netwerken.
De Raad volgt de veranderingen in de samenleving zeker als het gaat over de wijze van communiceren. De Raad kende een verenigingsmodel met beraden en werkgroepen. Dit maakt plaats voor een netwerkmodel waarbij ook meer aangesloten wordt bij de leefwereld van jongere generaties binnen de kerken. Een netwerkmodel, zo staat in het beleidsplan, veronderstelt ook waardering voor de van elkaar verschillende wijzen waarop kerken en groepen binnen de kerken spreken en getuigen. Ook naar de overheid en samenleving zal meer in netwerkverband worden opgetreden, b.v. met andere religieuze koepelorganisaties als Missie Nederland, SKIN, Overleg Joden, Christenen en Moslims en In Vrijheid Verbonden.
Het is goed om het beleid opnieuw tegen het licht te houden, maar het is niet alleen uit luxe dat er een nieuwe werkwijze wordt gekozen. Personeelstekort en financiën die onder druk staan maken het steeds minder vanzelfsprekend dat alle plekken binnen de verschillende gremia van de Raad van Kerken door kerkgenootschappen ingevuld kunnen worden, zo staat in het beleidsplan te lezen.
Teun-Jan Tabak