Corona-tijd is een andere nieuwe tijd dan verwacht, maar ook de Raad van Kerken moet zich daarnaar voegen en zo was daar woensdag 8 april de eerste Zoom-vergadering met in het computerscherm zo’n 28 portretjes van raadsleden en adviseurs die zich voor de eerste keer onder leiding van voorzitter Geert van Dartel zetten aan de 434e vergadering.
In zijn overweging ter opening vertolkte ouderling Yke Luinenburg van de PKN het gevoel van velen. ‘Het uitspreken van de zegenbede aan het begin van elke kerkdienst , Onze hulp is in de naam van de Heer die hemel en aarde gemaakt heeft, valt mij zwaar in deze weken’, vertelde Luinenberg. Terwijl 27 vergaderdeelnemers ieder voor hun computer thuis toekeken en luisterden, zong Luinenberg een kyrie gebed:
Vreemd zijn deze dagen, dagen zonder troost
Onbestemd ons voelen, leeg en woordeloos
Leven bloeit vol vreugde maar raakt ons wezen niet
Stilaan daalt op alles de mist van groot verdriet
Kyrie eleison, Christe eleison, Kyrie eleison.
Internetsamenleving ingeslingerd
Voorzitter Van Dartel bood eerst alle afgevaardigden van de lidkerken gelegenheid te vertellen hoe de kerken omgaan met de uitdagingen in dit coronatijdperk.
Wat opvalt, is dat de kerken allemaal een soortgelijke route bewandelen. Nu er geen wekelijkse samenkomsten meer zijn op zondag, komt de plaatselijke of regionale kerk tot haar leden door middel van het streamen van een kerkdienst via de computer, terwijl daarnaast nadrukkelijk zorg uitgaat naar de (oudere) gemeenteleden. ‘We zijn, inclusief onze oudere leden, als kerkelijke gemeenschap de internetsamenleving ingeslingerd’ verwoordde Sonja van der Meulen van de Doopsgezinde Sociëteit het proces van afgelopen weken.
Het gedwongen leerproces levert veel op. Harm Jager van de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten meldde een vorm van saamhorigheid in de gemeenten die enorm groot is, maar wees ook op ouderen die het moeilijk vinden en nu op een iPad moeten leren waar op zondag de dienst te volgen is. De Evangelische Broedergemeenten leren snel, vertelde Johannes Welschen. Was iedere gemeente eerst vooral zelf bezig, nu wordt er veel samengewerkt en voor Pasen staat een gezamenlijke dienst met de Broedergemeenten in Duitsland gepland. De Nieuw-Apostolische Kerk verzorgt elke zondag een dienst voor alle gelovigen uit Leiderdorp of Voorthuizen en het Leger des Heils verzorgt vanuit het hoofdkantoor in Almere elke zondag een dienst die via internet mee beleefd kan worden. Maar het Leger heeft ook de maatschappelijke ondersteuning opgeschaald zodat er b.v. in Amsterdam 1500 maaltijden per dag worden bezorgd.
Afscheid in stilte
Damian Beshay van de Koptische kerk ven Alexandrië memoreerde het afscheid in stilte van een actieve gelovige die aan het coronavirus overleed. Ook bij de Orthodoxe Kerk in Nederland heerst verslagenheid dat er nu juist in deze Paastijd geen diensten met gelovigen georganiseerd mogen worden. Aartspriester Theodoor van der Voort troostte zich gelukkig dat in de kloosters van zijn kerkgenootschap nog wel diensten gehouden worden, ‘en dat doen ze ook namens ons’, aldus Van der Voort. ‘De vele kleine en grote initiatieven op zo korte termijn in de Protestantse Kerk, dat heeft me geraakt,’ vertelde Jeannette Galjaard van de Protestantse Kerk in Nederland. Een plusje in deze sobere tijd is dat de plaatselijke kerken met al die internetkerkdiensten meer mensen op zondag blijken te bereiken dan op grond van de zondagsbezoekers mocht worden verwacht. Dat geldt voor de Protestanten, maar ook voor de Remonstranten, zo vertelde afgevaardigde Peter Nissen: ‘Met zo’n 4000 betrokkenen via YouTube bereiken we net zoveel mensen als het aantal leden van de Remonstranten’.
Door gesloten deuren
Bisschop Hans van den Hende van de Rooms-Katholieke Kerk sprak over een ingrijpende tijd, waarin van de parochianen een groot offer wordt gevraagd nu ze niet aan de communie kunnen deelnemen. Ook Van den Hende loofde de creativiteit in de parochies en merkte op dat de geschiedenis leert dat de Heer al eerder door gesloten deuren bij mensen is gekomen. De Verenigde Pinkster en Evangeliegemeenten hebben de plaatselijke gemeenschappen opgeroepen zich aan de overheidsregels te houden, dus, zo vertelde Machiel Jonker, zijn er nu life streams en vlogs ontwikkeld, maar ook kleine initiatieven als het versieren van steentjes met Bijbelteksten die her en der in een dorp ter bemoediging worden achtergelaten. Verder hebben de Pinkstergemeenten de lokale gemeenten opgeroepen ook financieel genereus te blijven ten aanzien van de rondreizende predikers, die nu hun inkomsten zien wegvallen.
Klokken van troost en hoop
Ook bij de oud-katholieken is er de zorg voor het onderhouden van de pastorale en diaconale contacten, maar zijn er ook tekenen van hoop. Vanuit de oud-katholieke Paradijsparochie in Rotterdam kwam het idee om de kerkklokken een aantal weken op woensdagavond te luiden als teken van troost en hoop. Een actie die door de Raad van Kerken landelijk is ondersteund, in veel gemeenten is opgepikt, en zoals het er nu uitziet tot eind mei wordt voortgezet.
Algemeen secretaris Christien Crouwel van de Raad van Kerken meldde dat die beierende klokken veel positieve en ook ontroerende reacties opleveren.
Ook de kerken kijken vooruit. Er is nu een manier gevonden om zo goed en zo kwaad als het gaat met de beperkingen om te gaan, maar hoe kunnen kerken het ‘normale’ patroon weer oppikken? Wies Houweling van de Vrijzinningen meldde, net als Rob de Raad van de Zevendedags Adventisten en andere afgevaardigden, dat de streamings en uitzendingen van de plaatselijke diensten via internet goed worden bekeken, ook door mensen die voorheen op zondag niet de kerkdiensten bezochten.
Een eerdere Kerkproeverij?
Zou het niet een idee zijn, zo kwam later tijdens de vergadering ter sprake, om, als de kerken weer gewoon op zondag hun diensten kunnen houden, al deze nieuwe mensen uit te nodigen? Anders gezegd: Zou je de actie Kerkproeverij, die de Raad van Kerken sinds enkele jaren organiseert en voor dit najaar gepland staat, niet naar voren moeten halen? De afgevaardigden begrepen volledig het hoe en waarom, maar waren terughoudend. Nissen van de Remonstranten: ‘Ik aarzel om die eerste kerkdienst direct breder te trekken dan de vaste, hechte gemeenschap.’ Belangrijkste reden, zo verwoordden ook anderen, is de grote behoefte om eerst eens met de eigen mensen die elkaar zo lang niet gezien hebben, op verhaal te komen. Dat betekent niet dat nieuwe belangstellenden niet welkom zijn, maar om aan die eerste dienst direct een actie Kerkproeverij te verbinden zal van veel gemeentes en parochies teveel vragen.
De algemeen secretaris meldde dat in samenspraak met EO en KRO/NCRV plannen worden ontwikkeld om, op het moment dat de crisis voorbij is of dit toelaat, als kerken een nationale gedenkdienst voor alle coronaslachtoffers te houden, en deze op televisie uit te zenden.
Verklaring tegen kernwapens
Met algemene stemmen ging de Raad akkoord met een verklaring gericht tegen de nieuwe kernwapenwedloop. Voorzitter Geert van Dartel wees er al op dat de Raad een lange traditie heeft als het gaat om rapporten en verklaringen waarin wordt opgeroepen af te zien van aanschaf en gebruik van kernwapens. Nu een hernieuwde kernwapenwedloop zich aandient acht de Raad het dringend nodig om het duidelijke ‘nee’ te herbevestigen. De uitgebreide verklaring wordt later dit jaar gepresenteerd, waarschijnlijk rond 6 augustus als het 75 jaar geleden is dat de eerste atoomboom Hiroshima verwoestte.
En in september gaat de Raad onder leiding van prof Goos Minderman enkele dagen de hei op om te bespreken of beleid, programma en werkwijze van de Raad van Kerken bijgesteld moeten worden. De afgevaardigden drongen erop aan dat ook partijen en organisaties waar de Raad veel mee overlegd om hun oordeel over de werkwijze en effectiviteit van de Raad wordt gevraagd.
Teun-Jan Tabak