Het boek ‘Mannen in Marcus’ van Peter-Ben Smit, bijbelwetenschapper en oud-katholiek theoloog, dat eerder dit jaar bij de VU University Press verscheen, is een intrigerend boek. Ook een boek dat je een beetje in verwarring brengt.
Dat begint al met de afbeelding van het Venusteken op de omslag, een vondst van de uitgever. Het symbool voor vrouwen op een boek over mannen? Maar als we bedenken dat dit symbool weergegeven wordt als een handspiegel, komen we dichter bij de bedoeling van de auteur, die het Evangelie volgens Marcus gebruikt als een spiegel voor het denken over identiteiten en rollen van mannen en vrouwen, kortweg gender, in onze tijd. Daarnaast is het niet zonder betekenis dat hij voortbouwt op een hele reeks feministische studies waardoor hij mede is beïnvloed en waarvoor hij erkentelijk is.
Het is een specifiek, door tijd en context bepaald thema, dat Smit in dit boek nader onderzoekt. Vraagstukken over gender zijn hoogst actueel. Alle reden dus om te onderzoeken of het Evangelie van Marcus inzichten biedt die in het hedendaagse debat over gender van belang kunnen zijn. Smit gaat hierbij systematisch en helder te werk. In de inleiding licht hij de bedoeling, de vraagstelling en de methode waarmee hij te werk gegaan is uitvoerig toe. Dat is een goede hulp bij het lezen van dit boek. In de verschillende hoofdstukken pendelt hij vervolgens tussen de antieke en de moderne wereld waarbij hij steeds de vraag stelt wat een verhaal uit het Marcusevangelie toen betekend zou hebben op het punt van mannelijkheid. En vervolgens in hoeverre de verhalen uit het Marcusevangelie een spiegel kunnen zijn voor ons denken over mannelijkheid.
Gedrag
Al lezende kom je tot de ontdekking dat opvattingen over mannelijkheid veranderlijk zijn en dat lang niet alle mannen in het Marcusevangelie aan de antieke norm van waar mannelijkheid voor staat voldoen. In onze tijd gaat het bij het onderscheid tussen man en vrouw veel over geslacht en seksualiteit. De antieke opvatting van mannelijkheid legt eerder de nadruk op gedrag. Mannelijkheid moet zich in gedrag bewijzen in de publieke ruimte. Kwaliteiten die met mannelijkheid geassocieerd worden zijn dominantie, deugdzaamheid, zelfbeheersing en onafhankelijkheid.
Het Marcusevangelie stamt uit die antieke tijd, zij het – zoals Smit stelt – dat het een tekst uit de marge is. Het ligt voor de hand dat het antieke ideaal van mannelijkheid in de tekst zijn sporen heeft nagelaten. Om dat te achterhalen analyseert Smit een aantal verhalen uit dit Evangelie. Eerst richt hij de focus op de wijze waarop Jezus man is. Hij staat stil bij de gestalten van Johannes, Jesaja en Jezus aan het begin van het Evangelie (Mk. 1,1-15), bij de wonderen die Jezus verricht (Mk. 5,1-20), bij de maaltijd van Jezus (Mk. 6,30-41) in tegenstelling tot de maaltijd van Herodus (Mk. 6,14-29), bij de visie van Jezus op de relatie tussen man en vrouw (Mk. 10,1-9), bij zijn visie op macht en leiderschap (Mk. 10,35-45) en uiteindelijk bij zijn machteloosheid en ondergang aan het kruis (Mk. 15,1-47). Daarna volgen er nog twee bijzondere hoofdstukken: één over de moeite van de mannen die zich bij Jezus hebben aangesloten om hem te begrijpen en na te volgen en dan een hoofdstuk over de vrouwen die vrijmoedig naar Jezus toe komen en zich misschien wel mannelijker gedragen (in termen van de antieke wereld) dan zijn leerlingen.
Actueel
In het afsluitende hoofdstuk ‘Missie mannelijkheid?’ brengt Smit de hoofdlijnen van zijn studie naar Mannen in Marcus samen. Het Evangelie volgens Marcus sluit weliswaar aan bij de antieke opvatting van mannelijkheid, maar deze wordt gekleurd en veranderd door Jezus’ verkondiging en levensgang. Ook het gegeven dat het Evangelie een tekst uit de marge is, waarin de gekruisigde tot held wordt, is van invloed op de visie op mannelijkheid. In de laatste paragraaf werkt Smit dit thematisch uit in relatie tot hedendaagse discussies over gender, macht, kwetsbaarheid, waardigheid en falen. Jezus’ levensweg, de wijze waarop hij spreekt over macht en dienst, vrouwen in hun waardigheid bevestigt, zijn kwetsbaarheid in de kruisdood, blijkt dan verrassend actueel.
Kortom, een interessant boek dat zich ervoor leent om in een groep te bespreken.
Geert van Dartel