Gastvrijheid is meer dan een trucje om één keer per jaar mensen uit te nodigen in de kerk. Gastvrijheid is een zuurdesem, het behoort bij het DNA van een christen. Met een inspirerende ‘kleine theologie van de uitnodiging’ zette prof. dr. Stefan Paas vrijdag 6 april de toon van de inspiratiedag voor Kerkproeverij bij de KRO-NCRV-studio’s in Hilversum.
Stefan Paas begon zijn analyse met een verrassende exegese op de roeping van de eerste discipelen, zoals de evangelist Johannes er over schrijft. Er staat ‘Jezus vond Filippus’, maar als Filippus later Nathanaël roept, zegt hij ‘we hebben Hem gevonden’. En vervolgens zegt hij zo’n beetje alles verkeerd, wat er verkeerd kan worden gezegd. Hij heeft het over ‘Jezus, de zoon van Jozef’, iets wat de evangelist Johannes juist in de eerste verzen omstandig heeft tegengesproken. En hij heeft het over iemand die uit Nazareth komt en ook dat is maar half waar. Paas gebruikte de entree van het Johannes-evangelie als bemoediging. Als zo’n halfbakken getuigenis al canoniek verklaard kan worden werkt dat drempelverlagend voor mensen tegenwoordig om spontaan anderen aan te spreken en te nodigen.
Het getuigenis is een essentieel onderdeel van de nodiging, meent Paas. Je hoeft je daarbij niet te laten weerhouden door het besef dat zo’n inzet makkelijk ‘gesloopt’ kan worden. Dat geldt eigenlijk voor ieder verhaal, zo zei Paas, iets kapot maken gaat sneller dan iets op te bouwen. ‘Maar uiteindelijk hebben we wel iets nodig om mee te kunnen leven en mee te kunnen sterven’. Het getuigenis impliceert een zekere kwetsbaarheid. Dat kan je niet echt leren. Sterker nog, op het moment dat je het geleerd hebt, ben je niet kwetsbaar meer; dan is het stuk geprofessionaliseerd.
Als tweede kenmerk van de theologie van de uitnodiging noemde Paas de gastvrijheid. Al in 1 Korinthe 14, als het gaat over profetie en tongentaal, zegt Paulus dat profetie wenselijker is dan tongentaal, omdat tongentaal voor velen een geheimtaal is. Hij meent dat het belangrijk is dat ook de buitenstaander (in het grieks: de idioot) de gebruiken begrijpt. Paas zelf werkt in een Christelijk-Gereformeerde pioniersplek in Amsterdam, Via Nova. Hij zorgt vooral voor de opzet van de preek, maar heeft veel uit handen gegeven. Hij riep de voorgangers onder het publiek op dat ook te doen. ‘Soms geeft het frustratie, maar in de regel veel vreugde. En mensen gaan zich eigenaar voelen van de gang van zaken’. Het priesterschap kan zo bij alle gelovigen een invulling krijgen. Paas noemde de aanwezigheid van gasten een toetssteen om de goede toon te vinden in een dienst, ook als de gasten er niet zijn moet de toon gezet worden door hen. ‘We moeten nooit over mensen praten alsof ze er niet bij zijn of bij horen’. Paas daagde uit om vooral aansluiting te zoeken bij de belevenissen van de mensen in de buurt. Die ervaringen kunnen een plek hebben in de voorbede. Het is ook mogelijk om te danken voor het werk dat iemand in de buurt doet. Je kunt immers blij zijn met dingen die dankzij buurtbewoners goed lopen. Mensen waarderen dat in de regel zeer. Paas deed verder de suggestie om niet alleen koffie te drinken na afloop van een viering, maar samen te eten. ‘Bij kerkproeverij mag de kerk wel een beetje op een restaurant lijken’.
Een derde kenmerk van de uitnodigende gemeente is de werking van de Geest, zo stelde de hoogleraar missiologie. Het is de Geest die uiteindelijk de deuren opent. En dat ontkrampt de mensen.
Bij de vragenronde vroeg iemand in hoeverre de gemeente van Paas in de hoofdstad een meerkleurige gemeente is geworden. Paas noemde het een gewetensvraag. ‘De grote stad is een bubbelsamenleving. Je kan er heel goed in je eigen cultuur leven. Een opwerkmachine, noemde Cohen de stad. Soms is de ontmoeting nog makkelijker te organiseren in een dorp dan in de stad’.
Diaken Iwan Osseweijer, uit de parochie H. Willibrordus (Lisse-Hillegom-De Zilk), en ds. Jan van der Wolf uit Voorburg lieten zien hoe kerkproeverij in hun gemeente vorm heeft gekregen. Ze gaven vanuit de ervaring allerlei praktische tips. ‘Maak het niet te zwaar’, zei Van der Wolf, ‘benoem je angst en je zal merken dat het de spoken verjaagt’. ‘Begin altijd met gebed’, zo zei Osseweijer, ‘en als je kaarten gebruikt is het vaak makkelijker iemand uit te nodigen’.
Vincenza la Porta interviewde ds. René de Reuver en mgr. Gerard de Korte. Beiden erkenden dat zij zelf weinig mensen expliciet naar een kerkdienst nodigen. De Korte heeft voor zijn bisdom Den Bosch een nota geschreven over missionair werk en daarin speelt het familie- en gezinspastoraat een centrale rol. De Reuver noemde het van belang om de gastvrijheid in het geheel van het kerkenwerk te laten doorwerken.
Leo Fijen rondde de ochtend af. Hij vertelde dat mensen vandaag de dag er naar smachten ergens bij te horen. ‘Mensen hebben een voornaam en een achternaam, maar ze missen een soortnaam. Ze verlangen naar een gemeenschap’.
’s Middags waren er diverse workshops. Alpha ging in op de nazorg. Jan van der Wolf en Iwan Ossenweijer vertelden over hun ervaringen met een vorige editie van kerkproeverij. Laetitia van der Lans van de Zalige Zalm ging in op het communiceren over de kerkproeverij. ‘Wees je bewust wat je wil en tegen wie je iets wilt zeggen. Pas daarna komt het hoe’. En: ‘Stop met mopperen. Poets je parels op’. En: ‘Eerst inspireren, daarna informeren’. De IZB vertelde vanuit het programma ‘Focus’ hoe de gastvrijheid uiteindelijk om een cultuurverandering vraagt die gemeentebreed moet worden doorgevoerd en die maar zo twee jaar in beslag kan nemen. Aan de hand van deels complementaire begrippen lieten Jan Maarten Goedhart en Eline de Boo zien hoe je verder kunt nadenken over de uitnodiging. ‘Harvey maakt onderscheid tussen een verwelkomende kerk en een uitnodigende kerk. Bij een verwelkomende kerk vraag je de ander in beweging te komen en heet je hen welkom bij de deur van de kerk; bij een uitnodigende kerk ga je zelf actief naar de mensen toe’.
Plaatselijke gemeenten moeten zelf beslissen of ze willen meedoen met de actie Kerkproeverij. Ze kunnen aanhaken bij de data van zaterdag 15 en zondag 16 september 2018 om een dienst aan te wijzen, waarin extra gasten ontvangen worden. Als de datum lastig ligt, bijvoorbeeld vanwege de vredesweek, kan men een andere datum kiezen. Diverse mensen die vorig jaar meededen, lieten zien dat ze enkele weken voor de feitelijke dienst voorbereidingen troffen. Laetitia van der Lans liet zien hoe een kerkbladredacteur enkele stukjes over het thema ‘uitnodiging’ schreef en mensen uitlegde wat de achtergronden van de actie zijn.
Klaas van der Kamp maakte cijfers bekend van de enquête die de EO vorig jaar heeft gehouden na de campagne van Kerkproeverij. Daaruit blijkt dat er zo’n 25.000 mensen anderen hebben uitgenodigd; dat er 8500 mensen als gast naar de kerk zijn gekomen en dat er naar schatting 1500 veel vaker terugkeerden. Kleine gemeenten bleken afgelopen jaar over het algemeen iets actiever in het uitnodigen dan grote gemeenten. Mensen die ervaring met kerkproeverij hebben opgedaan blijken achteraf over hun angsten te zijn heen gekomen. Vooraf gaf 90 procent aan het eng te vinden iemand te nodigen. Achteraf gaf 95 procent aan dat ze kerkproeverij positief waardeerden; zo’n 60 procent gaf de actie het rapportcijfer 8 of hoger.
Voor wie de complete tekst van Stefan Paas wil lezen: klik hier.
De toespraak van Stefan Paas verschijnt integraal in het volgende nummer van het kwartaalmagazine Klooster! Dat komt uit op 20 juni en is dus heel goed in te zetten voor de voorbereiding op de Kerkproeverij van 15 en 16 september. Want Klooster! staat in juni in het teken van Gastvrijheid. Iwan Osseweijer komt met zijn kerk geregeld in het klooster van Egmond en heeft daar gezien hoe je gastvrij kunt zijn, in alles wat je doet. Zijn verhaal vertelde hij op Inspiratiedag van Kerkproeverij en komt uitgebreid terug in Klooster! Net als het verhaal van jan van der Wolf uit Voorburg.
Foto’s:
1. De lunch met onder meer Jan van der Wolf op de rug en Arjen Bultsma
2. Vincenza la Porta vooraf in gesprek met Stefan Paas
3. René de Reuver helpt ‘de terugkeer van de verloren zoon’ omhooghouden terwijl Leo Fijen uitleg geeft
4. Vincenza la Porta interviewt Gerard de Korte
5. Stefan Paas in de gloed van zijn levendige betoog