Nederland staat internationaal alleen in de vragen naar voltooid leven. Je krijgt de indruk dat ze in dit land verslaafd zijn aan de dood. Dat is het standpunt van een ethicus, zo klonk het tijdens een persontmoeting waarop nieuw materiaal over de vierde levensfase werd gepresenteerd. Materiaal over de vierde levensfase en het daarbij behorend gespreksmateriaal is vanaf heden te vinden op deze website (zie onderaan deze pagina de links).
Prof. dr. Theo Boer was dinsdag 20 februari één van de mensen die bij de persontmoeting van de Raad van Kerken over ‘nu ik oud word’ was aan het woord kwam. Hij lardeerde de inhoud van de uitgave met recente onderzoekresultaten van zijn werk. Met het bespreekbaar maken van de thema’s, zo is zijn mening, wordt het thema tegelijk gecultiveerd. Hij verwees daarbij naar recente cijfers van het CBS, waaruit blijkt dat in Nederland in de tien jaar tot 2016 het aantal zelfmoorden is toegenomen met 40 procent, terwijl het cijfer in een vergelijkbaar land als Duitsland juist omlaag is gegaan met 10 procent. Een woordvoerder van het CBS legde de cijfers uit met: We praten in Nederland zo vaak over de dood. Doordat we het bespreekbaar maken groeit bij sommigen de wens naar de dood. Boer noemde dat het Werther-effect, waarbij hij verwees naar een boek van Goethe. Dat is zelfs een tijdje uit de handel genomen, stelde Boer, omdat er in de regio-Leipzig sprake was van een toename van het aantal suïcides. ‘Het aanbod schept de vraag’.
Mgr. Joris Vercammen, voorzitter van de kerngroep die de bespreking van het thema voltooid leven voor de Raad organiseert, vertelde dat de Raad met de uitgave van het tijdschrift ‘nu ik oud word’ een verdieping wil geven aan het debat over het levenseinde. De aartsbisschop meent dat er in Nederland een te extreme focus ligt op de autonomie en op de zelfbeschikking. Twee jaar geleden heeft de Raad daarover al zorg verwoord in een brief aan de politiek. De uitgave ‘nu ik oud word’ is een soort uitwerking van de toen ingenomen stellingname. ‘We vragen ruimte voor de kwetsbaarheid in de vierde levensfase’, zei Vercammen. Kwetsbaarheid mag in onze cultuur meer waardering krijgen. Het gaat om een menselijke maat en een menselijke benadering.
Vercammen noemde de route die de kerken hebben doorlopen in de achterliggende twee jaren. Er is een expertmeeting geweest, een werkbezoek aan een verpleeghuis en de plenaire Raad heeft zich tot driemaal toe met het thema beziggehouden. Bij alle verschillen tussen de kerken, stelde Vercammen vast, dat alle kerken aandacht willen schenken aan zingeving en aandacht geven aan de vragen die samenhangen met zorg en eenzaamheid. Mensen mogen nooit het gevoel krijgen dat ze een ander tot last zijn. ‘Als we over voltooid leven spreken en we hebben zelf de zorg niet op orde lijkt dat nergens op’.
Tijdens de laatste raadsvergadering bleek dat vele kerken huiverig zijn om in te grijpen in het stervensproces. Autonomie is in die zin relatief. Mensen zijn afhankelijk van elkaar. ‘Wat doen we als we het lijden wegzetten?’. Een overheid heeft geen taak het levenseinde te faciliteren. We moeten voorkomen dat er een druk op ouderen wordt gelegd. Elk mensenleven is het waard geleefd te worden.
Theo Boer maakte een uitstapje naar de rol van het protestantisme in de discussie. Hij stelde dat de protestanten de hele discussie over euthanasie en het gekozen levenseinde begonnen zijn. ‘Als er problemen zijn, wil een protestant er iets aan doen’. Bij de talloze uitnodigingen die Boer krijgt om over het thema te spreken, gaat het bijna altijd om protestantse kerken en organisaties. Het heeft wellicht te maken met de instelling van Luther, die adviseerde: Als je iets moet doen, wat strijdig is met het gebod, moet je ‘tapfer sündigen’. Je neemt je verantwoordelijkheid en komt er openlijk voor uit.
Boer is zelf al tien jaar lid van de toetsingscommissie voor euthanasie. Hij zag zo’n 4000 beschrijvingen langs zijn ogen gaan. Met de commissie Schnabel concludeerde hij, dat het ten allen tijde om zieke, erg zieke, mensen gaat. ‘Je komt niet iemand tegen die gezond is, die zegt: Het is welletjes’. Mensen vinden het moeilijk, concludeerde ook hij, om met het lijden om te gaan. Boer meent, dat het verruimen van de legale euthanasie het aantal suïcides niet zal doen afnemen. ‘De grote meerderheid van suïcides zijn impulssuïcides. Mensen die het aangaat gaan niet een jaar wachten totdat hun euthanasie-aanvraag is behandeld’.
Een verslaggever van het Reformatorisch Dagblad wilde weten of de kerken niet toch de deur op een kier zetten, als ze zeggen een humaan beleid te willen voorstaan en nauwkeurig willen luisteren naar de mensen. Een verslaggeefster van Trouw vroeg omgekeerd of de vrijzinnigen zich wel herkennen in de kritische benadering van nieuwe wetsvoorstellen. Theo Boer reageerde: ‘Die groepen kunnen binnen de kerken uitstekend door één deur. Dat komt omdat de vrijzinnigen niet dogmatisch voor zijn en de sceptici niet dogmatisch tegen’. Hij stelde daarbij dat je als samenleving niet iets moet willen regelen, want dat werkt per definitie slecht uit. ‘Als een individu persisteert in de wens te sterven, zijn er wegen te bewandelen. Ik wil alleen niet dat er een groot bord in de tuin komt te staan dat zoiets uitdraagt’.
‘Je hebt het leven als een geschenk gekregen en een geschenk mag je weer teruggeven’, citeerde één van de journalisten ds. Joost Röselaers, algemeen secretaris van de Remonstrantse Broederschap. Mgr. Joris Vercammen reageerde: ‘Ik kies andere woorden. Ik ga uit van Gods solidariteit. Hij omarmt ons in onze menselijkheid. Dat is de manier waarop ik er naar wil kijken’. Prof. dr. Theo Boer stelde: ‘Het idee van het leven als een gave is een oude metafoor. Die metafoor wordt nu gebruikt om iets heel nieuws uit te dragen, namelijk een gave waarover je dus – volgens het huidige tijdsbeeld – zelf de beschikking krijg en wat je dus ook weer kan teruggeven. Maar dat is helemaal niet de bedoeling van de oorspronkelijke metafoor. Als ik lees van Elia die zwaar depressief is, lees ik niet dat hij zich van een rots af werpt om van zijn leven verlost te worden’. Boer haalde verder onderzoek aan. Dat wijst uit dat suïcidecijfers postcodegevoelig zijn, met andere woorden: omstandigheden en manieren van kijken naar het leven beïnvloeden de vraag naar leven en het verlangen naar de dood.
Plaatsen die in gesprek willen over de laatste levensfasen kunnen hier gespreksingangen vinden van Daniëlle Leder.
Zij die de uitgave ‘nu ik oud word’ willen lezen, kunnen hier een pdf vinden. Het boekje bestellen kan ook, voor € 7,50 per exemplaar incl. porto via rvk@raadvankerken.nl.
Voor een verslag van de laatste Raadsvergadering over dit thema: klik hier.
Foto’s:
1. v.r.n.l. Theo Boer, Joris Vercammen, Teun-Jan Tabak
2. omslag van de uitgave ‘nu ik oud word’
3. opnieuw de mensen die vanuit de Raad de persontmoeting invulling gaven