Het zou goed zijn als diverse Oriëntaalse kerken het gesprek aangaan om lid te worden van de Raad van Kerken in Nederland. Dat bracht drs. Dirk Gudde, voorzitter van de Raad naar voren tijdens een symposium, waarin een boek over deze kerken, geschreven door dr. Jaap van Slageren werd gepresenteerd.
Gudde riep in Utrecht op 22 oktober in herinnering dat de Syrisch-Orthodoxe Kerk eigenlijk al vanaf het begin in de jaren tachtig en de Koptisch-Orthodoxe Kerk vanaf 2005 lid zijn van de Raad. Hij sprak van een rijke oriëntaals-orthodoxe traditie, die samen met de vitaliteit van de gemeenschappen, maken dat het goed is dat de Nederlandse gelovigen, en de Nederlandse samenleving meer kennis nemen van het bestaan van deze kerkelijke richting.
De dagvoorzitter, aartsbisschop Vercammen van de Oud-Katholieke kerk, lid van het presidium van de Raad van Kerken, sprak over het overleg dat bestaat – onder zijn voorzitterschap – van de kleinere episcopale kerken in Nederland, waarbij de Oud-Katholieke kerk, de anglicaanse gemeenschap en oosters-orthodoxe en oriëntaals-orthodoxe kerken aangesloten zijn. Hij zei in reactie op de toespraak van Gudde, dat dat overleg wat hem betreft ook een ontmoetingsplaats is die een brugfunctie kan vervullen, en een opstap kan vormen naar lidmaatschap van de Raad van Kerken, voor de gemeenschappen die daarnaar willen toegroeien.
De middag, georganiseerd door SKIN, de vereniging van migrantenkerken in Nederland, was heel goed bezocht. In een volle zaal bij de kerk van de koptisch-orthodoxe kerk in Utrecht luisterden de aanwezigen naar muziek, dans, poëzie en inleidingen vanuit de vijf in Nederland vertenwoordigde oriëntaals-orthodoxe kerken. Behalve de Syrisch-orthodoxen en de Koptisch-orthodoxen, waren dat de Eritrees-Orthodoxe kerk, de Ethiopisch orthodoxe kerk en de Armeens-apostolische kerk. Van de Armeens-apostolische kerk was de nieuw benoemde vicaris van de patriarchale delegaat van West-Europa in Nederland, archimandriet Aren Shahinian, aanwezig.
Aan het eind van de middag ging een forum, bestaande uit de auteur van het boek, ds. Jaap van Slageren, mevr. Salaam Somi van de Syrisch-Orthodoxe kerk, en specialist Oosters Christendom Leo van Leijsen, in gesprek met het publiek.
In het gesprek kwam onder meer aan de orde dat het van belang is dat het kerkelijke vluchtelingenwerk vluchtelingen kan verwijzen naar de oriëntaals-orthodoxe kerken in Nederland; dat de kerken elkaar in die zin weten te vinden. Op de vraag of er ook nieuwe toetreders zijn, mensen “van buiten” die zich willen aansluiten bij een van de oriëntaals-orthodoxe kerken werd geantwoord dat dat inderdaad het geval is, soms door gemengde huwelijken, maar ook omdat mensen daar een spiritueel thuis vinden. Dit werd die middag al geïllustreerd door de aanwezigheid van “westerse” toetreders onder de gastheren- en vrouwen van de koptische parochie en in het Armeense koor. Ook dit is een voorbeeld van het steeds meer geworteld zijn van de oriëntaals-orthodoxe kerken in de Nederlandse samenleving. Andere onderwerpen waren: de grote rol van het vasten in de oriëntaalse kerken en de rol van poëzie in de theologie.
De middag werd afgesloten met een uitgebreid buffet, georganiseerd door de koptische parochie. Er waren veel waarderende geluiden te horen voor deze middag, en menigeen uitte de wens tot een jaarlijkse ontmoeting te komen.
Gudde sloot zijn bijdrage af met een pleidooi om de rijkdom van de oecumene te waarderen. Dirk Gudde: ‘Meer dan praktische samenwerking, meer dan organisatorische eenheid, is oecumene de rijkdom in elkaars traditie ontdekken. Rijkdom die ons als gelovig individu verrijkt, rijkdom waarmee tradities elkaar kunnen bevruchten. Niet in eerste instantie om er zelf beter van te worden, maar uiteindelijk toch om elkaar te helpen dichter komen bij het geheim van ons bestaan: God die ons oneindig liefheeft, en die alle verschillen overstijgt’.
Integrale tekst van toespraak Dirk Gudde voor het symposium van de Oriëntaalse kerken, SKIN/RvK, Utrecht 22/10/16
SKIN
Hoogwaardige kerkelijke vertegenwoordigers, in het bijzonder u, de geestelijke leiders van de Oriëntaalse kerken in Nederland, dames en heren, broeders en zusters, het is voor mij als voorzitter van de Raad van Kerken in Nederland een eer u toe te mogen spreken.
Ik dank de stichting SKIN, Samenwerkende kerken in Nederland, voor het organiseren van deze dag, waar wij als Raad van Kerken ook graag onze naam aan verbinden. Wij werken graag samen, en voelen ons als koepelorganisaties met elkaar verbonden, en vandaag in het bijzonder blijkt die verbondenheid ook, doordat sommige van uw leden, ook onze leden zijn.
De weg van de oecumene
Het geeft maar weer aan dat in de kerkelijke wereld de grenzen niet altijd scherp te trekken zijn. Zeker voor buitenstaanders zijn de verschillen tussen de kerkelijke tradities niet altijd duidelijk. Zelfs voor kerkelijke mensen is dat niet het geval. De verschillende tradities binnen de orthodoxie zijn voor protestantse en rooms-katholieke gelovigen vaak net zo onbekend als misschien voor orthodoxen de verschillen tussen de protestantse stromingen, of die tussen laten we zeggen rooms-katholieken en oud-katholieken.
Vanuit oecumenisch perspectief is er wat voor te zeggen, om ook niet de verschillen te benadrukken, maar de overeenkomsten. Ook voor de oriëntaalse kerkfamilie is dat een weg van ontdekkingen. In 1965 (belangrijke jaren 60 voor de oecumene) was er in Addis Abbeba al een conferentie waarbij vertegenwoordigers van de verschillende kerken afspraken maakten over verder overleg en samenwerking.
In 1989 en 1990 waren er conferenties met de Oosterse Orthodoxe kerken, onder auspiciën van de Wereldraad van Kerken. Daarbij hebben de kerkfamilies de wens uitgesproken uiteindelijk weer een te worden.
De oriëntaalse kerken, die op deze dag centraal staan, hebben zich elk op hun eigen manier oecumenisch opgesteld, en dat al jaren lang.
In het boek dat straks gepresenteerd wordt, en waar ik vast wat in mocht kijken, staan zelfs voorbeelden van oecumenische contacten met westerse theologien die al in de 11e, 12e en 13e eeuw plaatsvonden.
Oecumene in Nederland
Twee van de hier vertegenwoordigde oriëntaalse kerken zijn lid van de Raad van Kerken in Nederland. Daarover wil ik kort wat zeggen.
De Syrisch-Orthodoxe Kerk is vanaf het begin in Nederland nauw verweven geweest met het werk van de Raad van Kerken. Eind jaren zeventig, begin jaren tachtig stond men schouder aan schouder waar het gaat om een menselijke benadering van vluchtelingenvragen. En de kerken in Nederland en de Syrisch-Orthodoxe Kerk probeerden elkaar voort te helpen bij praktische vragen. Het eerste kerkgebouw in Hengelo aan de Helmerstraat was van gereformeerde oorsprong en mede met geld uit de kerken in Nederland opgezet. Het klooster in Glane is van rooms-katholieke oorsprong.
De Koptische Kerk werd eveneens als vanzelfsprekend lid van de Raad van Kerken, toen men de status van stichting achter zich liet en van kerk aannam. Dat was in 2005. Beide, de Koptische Kerk en de Syrisch-Orthodoxe Kerk hebben vanaf het begin niet alleen het orthodoxe gedachtengoed ingebracht in Nederland, maar ook de internationale verbondenheid, die meer was dan de verbondenheid van familierelaties; er was ook vanaf het begin verbondenheid met de kerkelijke oecumene wereldwijd, onder meer tot uitdrukking komend in het lidmaatschap van de Wereldraad van Kerken.
Aan deze beide kerken heb ik als nieuwe Voorzitter van de Raad met een kleine delegatie een werkbezoek mogen brengen, in Glane bij de Syrisch Orthodoxe kerk, en in Amsterdam bij de Koptisch-orthodoxe kerk. Bij beide bezoeken was ik onder de indruk van de vele activiteiten, zeker ook voor kinderen en jongeren, van de vitaliteit van de gemeenschap, en van de eeuwenoude traditie die zichtbaar wordt in de kunst, de geschriften en in de liturgie. En van de manier waarop deze kerken zich in de afgelopen decennia geworteld hebben in de Nederlandse samenleving.
Ik spreek de hoop uit dat het lidmaatschap van de Raad niet alleen de oecumene in spirituele zin verder helpt, maar dat de lidkerken, zeker de kerken die te maken hebben met vervolgingen en vluchtelingen, ook steun ervaren. De campagne “Hoop voor de kerk in Syrië en Irak” mag daar hoop ik een goed voorbeeld van zijn.
Lidmaatschap
Vanuit de Raad van Kerken bestaat alle openheid om de gesprekken verder aan te gaan met de oriëntaalse kerken die nog geen lid zijn, en die zich hier presenteren, de Eritrees-Orthodoxe kerk, de Armeens-apostolische kerk, de Ethiopisch orthodoxe kerk, over een mogelijk lidmaatschap. Of dat als afzonderlijke kerken gebeurt, of in de vorm van een samenwerkingsverband (zoals bij de oosters-orthodoxe kerken) dat is uiteraard iets waar u zelf over gaat.
(U moet weten dat de oosters-orthodoxe kerken in de Benelux (en elders in de wereld) een bisschoppenconferentie hebben waarin de bisschoppen uit de verschillende tradities samen zitting hebben. In Nederland wordt deze conferentie vertegenwoordigd door de Stichting Orthodoxe Kerk in Nederland, die als zodanig lid is van de Raad.)
Als buitenstaanders makkelijk gezegd: Ga maar meer samenwerken en laat je gezamenlijk vertegenwoordigen. Maar dat kan alleen op eigen tempo, en voor zover de kerken dat zelf willen. Maar weet dat wij als Raad van Kerken u graag steunen en de gesprekken graag aangaan over vormen van lidmaatschap.
Rijkdom ontdekken
De rijkdom van de oriëntaals-orthodoxe traditie, samen met de vitaliteit van de gemeenschappen, maken dat het goed is dat de Nederlandse gelovigen, en de Nederlandse samenleving meer kennis nemen van het bestaan van de oriëntaals-orthodoxe kerken in Nederland.
Deze dag moge daar een bijdrage toe zijn. Zo ook het boek dat straks gepresenteerd wordt. Een boek waar ik de auteur, ds. Van Slageren daarop vooruitlopend, alvast hartelijk mee feliciteer, maar meer nog ons en iedereen dit dit boek zal lezen.
Meer dan praktische samenwerking, meer dan organisatorische eenheid, is oecumene de rijkdom in elkaars traditie ontdekken. Rijkdom die ons als gelovig individu verrijkt, rijkdom waarmee tradities elkaar kunnen bevruchten. Niet in eerste instantie om er zelf beter van te worden, maar uiteindelijk toch om elkaar te helpen dichter komen bij het geheim van ons bestaan: God die ons oneindig liefheeft, en die alle verschillen overstijgt.
Foto’s:
1. Dirk Gudde
2. Bezoekers
3. Joris Vercammen (links), met achter de tafel als eerste vanaf links de auteur van het boek Jaap van Slageren
Naschrift: Een populaire editie van de gepresenteerde uitvoering is onder de titel ‘Wijzen uit het Oosten’ eerder toegestuurd als cadeautje naar donateurs van de Raad van Kerken. Zoals bekend zoekt de Raad donateurs om het oecumenische werk in stand te houden. Nieuwe donateurs krijgen het boekje alsnog aangeboden.