Van oecumenische theologie naar interculturele theologie. Dat is het laatste onderdeel van prof. dr. Martien E. Brinkman in zijn boek ‘A Reformed Voice in the Ecumenical Discussion’. Wie insteekt op interculturele theologie sluit zich gemakkelijker aan bij de verschillen die er zijn te vinden tussen de kerken wereldwijd. De verschillen zijn in zekere zin nodig, om juist als kerk volop kerk te kunnen zijn in de eigen culturele uitdagingen.
De hoogleraar oecumenische theologie, die vorig jaar afscheid nam van de Vrije Universiteit, heeft een nieuw boek over oecumene uitgebracht bij Brill Leiden; het gaat om een Engelstalig boek, waarin hij terugblikt op de ontwikkelingen en laat zien hoe de oecumene qua focus is veranderd. Van een eenduidige spits op eenwording heeft het zich ontwikkeld tot een concept, waarbij waardering is gegroeid voor de diversiteit.
Brinkman verkent in zijn boek de thema’s waarover het oecumenische discours is gevoerd de laatste decennia. Het gaat over kerk, ambt, doop en avondmaal/eucharistie, de specifieke thema’s die in de BEM-rapporten een plek hebben gekregen.
In gesprek met Klaas van der Zwaag van het Reformatorisch Dagblad geeft Brinkman een toelichting. Hij presenteert zijn boek als resultaat van historisch onderzoek. Brinkman: ‘Dat onderzoek heeft bijvoorbeeld aangetoond dat het concilie van Trente met zijn veroordelingen van de Reformatie hersenschimmen heeft bestreden. De afgevaardigden hadden niet de oorspronkelijke teksten van Luther en Calvijn voor ogen, maar compendia van uit hun verband gerukte zinnen. Dat betekent dat je kunt aantonen dat de toen uitgesproken wederzijdse veroordelingen op tragische misverstanden hebben berust’.
Zo is er volgens Brinkman in de vorige eeuw overeenstemming bereikt ten aanzien van de doop en de eucharistie, met name ten aanzien van het offerkarakter van de mis. Brinkman: ‘Daar denken protestanten en rooms-katholieken echt gelijk over. De mis wordt niet gezien als een herhaling van het unieke offer van Christus’. In het tijdschrift ‘Beleving van eucharistie en avondmaal’, dat onlangs bij de Raad van Kerken verscheen, is het resultaat van een peiling weergegeven. Daaruit blijkt dat het grondvlak van gelovigen met Brinkman door alle denominaties heen herkent dat het in het sacrament op een bijzondere wijze gaat om de aanwezigheid van Christus.
Discussies bij ‘Geloof en Kerkorde’ gaan dan ook niet zozeer over sacrament en de beleving daarvan, maar over de visie op de kerk en het ambt. Brinkman benadrukt dat: ‘Protestanten dachten een slimmigheidje uit te halen door te denken: als we consensus bereiken over de doop, dan zal dat ook zijn doorwerking hebben op het ambt omdat de doop immers door een geordineerde ambtsdrager wordt verricht. In rooms-katholieke kring is er echter naast de verticale dimensie –de verhouding van God tot de gemeente– ook de horizontale dimensie: de ongebroken successie van de bisschoppen als opvolgers van de apostelen. Die historische lijn kent het protestantisme in die mate niet’ (citaat RD).
Brinkman wijst de stelling van het RD af, als zou de ‘institutionele oecumene’ zijn mislukt. Hij erkent wel, dat de kerkelijke structuren zelf de belangrijkste obstakels zijn om tot verdere oecumenische samenwerking te komen.
Hij stelt ook vast dat de doelen in de oecumene zijn verschoven. Tegenwoordig wordt verscheidenheid positief gewaardeerd als een verrijking, aldus de theoloog. Daarmee wordt het de taak van de oecumenicus te laten zien dat de volle katholiciteit van de kerk alle kerkelijke tradities in zich sluit.
Het boek van Brinkman kost 55 euro. De volgende vier delen komen aan de orde:
Part 1 Unity of the Church
Unity: A Reformed Contribution
Truth and Diversity
State and Church: The South African Case
Part 2 Sacraments of the Church
Baptism as an Indispensable Part of a Sound Public Theology
A Too Optimistic Approach?
The Church as Place of Forgiveness and Freedom
A Plea for Christ as the Righteous and Merciful Judge
The Church as Sacrament of the Kingdom
Part 3 Ministry
Mutual Recognitions of Baptism
The Church as Communion
An Emerging Consensus on Papal Primacy?
Episkopè
Part 4 Tradition Hermeneutics
A Common Confession of Faith
The Theological Basis for the Local-Universal Debate
From Ecumenical to Intercultural Theology