Wie ooit een ontmoeting met de koning of koningin heeft meegemaakt kent het gevoel bij benadering. Mensen wachten met een zekere spanning. En die ingehouden nervositeit slaat om in joligheid en uitbundigheid op het moment dat ‘zij’ of ‘hij’ in het gebouw is. Zo was het vrijdag in het klooster in Glane. Op het moment dat patriarch Ignatius Aphrem II de zaal binnenschreed, kwam er een energie vrij waarvan je te voren niet vermoedde dat ze er was.
Patriarch Ignatius Aphrem II is de hoogste geestelijke leider van de Syrisch-Orthodoxe Kerk. Hij is enige dagen in Nederland en brengt er de zorgelijke situatie onder de aandacht van de minderheden, waaronder de christenen, in het Midden-Oosten. Zijn komst is meer dan het bezoek van een diplomaat die enkele contacten onderhoudt. Aphrem toont zijn gevoelens over het onrecht dat zijn kerk ondergaat in het Midden-Oosten, tegelijk staat hij dichtbij de mensen, zoals vrijdag ook bleek uit de gesprekken die hij met jonge Syrisch-Orthodoxe kerkleden voerde.
In de namiddag waren er vele kerkelijke leiders uitgenodigd en ook de burgerlijke overheid was aanwezig. Mannen in zwarte pakken en met oortelefoontjes, vermoedelijk bodyguards, hadden het bijzondere karakter van de receptie al aangekondigd. En de vrouwen met een oriëntaalse keel schalden een jubel door de zaal, zoals westerlingen dat alleen kennen van de televisie, op het moment dat de patriarch arriveerde.
En toch streden twee aan elkaar tegengestelde gevoelens om de voorrang bij de gasten. Dat merkte je ook aan de diverse toespraken. Pieter Omtzigt, CDA-tweede-kamerlid, zelf getrouwd met een vrouw van de Syrisch-Orthodoxe Kerk, was er zeer rechtlijnig in. In zijn speech hekelde hij zijn collega-kamerleden en de regering die de ernst van de situatie in het Midden-Oosten bagatelliseren.
Ook de patriarch zelf verwoordde in een toespraak voor de talloze gasten, waaronder vele kerkelijke prominenten, zijn zorgen en verdriet. ‘Waarom is ons bloed goedkoper dan olie? Waarom?’, somberde hij, ‘Wat hebben de gewone mensen misdaan dat ze uit hun huizen moeten worden verdreven en hun leven niet veilig zijn? Wat voor menselijkheid is dat?’ De wereld moet ingrijpen, meent de patriarch, de Verenigde Naties voorop, want daar zijn ze toch voor?
Patriarch Aphrem dankte de Nederlandse bevolking, die als een van de weinige landen in de jaren zeventig de Syrische, Turkse en Irakese vluchtelingen van de Saroyo veiligheid boden. Hij benoemde ook met instemming pater Frans van der Logt, die als enige priester in Hommes is gebleven om de mensen bij te staan en het met zijn leven moest bekopen. ‘Vader Frans leefde en stierf voor Syrië. We zullen hem altijd dankbaar blijven voor zijn offer’.
De patriarch vroeg de kerken verder om niet per se alle geld naar Syrië over te maken via neutrale organisaties, inmiddels is wel bewezen dat juist de kerken veel dichter op de haarvaten van de samenleving zitten. En het is dan ook weinig voor de hand liggend als de Syrisch-Orthodoxe Kerk ter plekke moet vaststellen dat er nogal wat kerkelijke donaties aan hen voorbij gaan en zij met tekorten zitten. Een ander zorgelijk punt betreft de afhoudende politiek van de huidige Nederlandse overheid, die amper Syrische vluchtelingen wil toelaten. De kerken hameren daarom op een coulanter beleid.
De Raad van Kerken had een steunbrief gestuurd naar minister Rutte om een gesprek geregeld te krijgen met de premier. Dat is niet gelukt. De patriarch spreekt wel met minister Koenders van buitenlandse zaken en hij gaat nog naar het Europese parlement. Er staat ook een gesprek met leden van de Tweede Kamer op het programma.
De receptie vrijdag werd door vele prominente kerkleiders uit Nederland bezocht. Van Nederlands-Gereformeerd tot Rooms-Katholiek. Van Oud-Katholiek tot Protestantse Kerk in Nederland. Klaas van der Kamp, algemeen secretaris van de Raad van Kerken, was één van de mensen die de buitenlandse gast toesprak.
Parafrase van tekst die Klaas van der Kamp heeft uitgesproken bij de ontvangst van patriarch Ignatius Aphrem II van de Syrisch-Orthodoxe Kerk
Geliefde broeders en zusters in Christus, heiligheid,
Namens de kerken in Nederland, verenigd in de Raad van Kerken, en namens de diverse vertegenwoordigers van de lidkerken onder wie de voorzitter, mag ik u hartelijk welkom heten. Het is altijd een voorrecht gasten uit het buitenland te ontvangen, maar dit bezoek is wel heel speciaal. Laat me dat mogen uitleggen.
1.
Uw kerk is bijzonder vanwege de geschiedenis. Het was in Antiochië dat wij heidenen – het Nieuwe Testament spreekt zelfs van ‘barbaroi’ – de God van Israël leerden kennen en voor het eerst ‘christenen’ werden genoemd. Uw kerk gaf ons wereldwijd een naam.
Uw kerk is bijzonder ook vanwege de taal. We realiseren ons het belang van het Aramees, omdat deze taal zo verwant is aan de Galilese variant die Jezus heeft gesproken.
Uw kerk is bijzonder vanwege de theologie. Vader – Amuna – Samuël Dogan en vader bisschop Polycarpus hebben ons hymnen van Ephrem laten lezen uit de vierde eeuw. En we realiseren ons dat een lyrische benadering kerken vaak meer verenigd dan de juridische, analytische benadering die kerken in het westen nogal eens toepassen.
Uw kerk is bijzonder vanwege de eerste eeuw. De eerste christenen, Joodse christenen, moesten wegvluchten uit Jeruzalem en ze vonden asiel in Pella, in Syrië. Het voelt vervreemdend aan, dat het land dat ooit als eerste christelijke vluchtelingen heeft ontvangen nu bekend staat als gevaarlijk voor christenen vanwege de IS.
2.
Dat brengt ons bij een tweede punt. We voelen ons sterk verbonden met de Syriërs vanwege de situatie in Syrië zelf. We realiseren ons dat we onvoldoende hulp bieden. Het geeft ons als kerken een soort schuldgevoel. We exporteren als land agressie door in het westen opgeleide terroristen toe te staan naar het Midden-Oosten te vertrekken. We exporteren geweld en we weigeren humaniteit te importeren.
Als kerken hebben we een speciale kerkdienst op televisie georganiseerd op 16 november afgelopen jaar. We hebben gebeden ‘Kyrie eleison’. Dat gebed gaat door tot op de dag van vandaag in verschillende kerken. Tegelijk doen we als volk te weinig voor de vluchtelingen, het is alsof we de woorden van Paulus niet kennen: ‘Als een deel van het lichaam lijdt, lijden we allemaal’.
3.
Ik kom bij mijn laatste punt. Dit is een speciaal moment voor ons, omdat onze broeders en zusters van de Syrisch-Orthodoxe Kerk ons hebben uitgenodigd. De Suryoyo is loyaal lid van de nationale raad. We hebben de loyaliteit ervaren bij onder meer de publieke verklaringen die de kerken deden uitgaan in 2012 over de erkenning van de doop en in 2014 over de veiligheid van de kerken.
Vader Samuël Dogan is een goed en oprecht deelnemer aan de bijeenkomsten. Ik herinner me één van de laatste ontmoetingen over eucharistie. Samuël Dogan begon te spreken, het was een soort getuigenis. In onze taal hebben we er een zegswijze voor: ‘Het was alsof je een naald op de grond kon horen vallen’. De vertegenwoordigers van de andere kerken herkenden het orthodoxe geluid als authentiek en als van grote waarde voor onze gemeenschappelijke theologie en voor de opbouw van ons geloof.
We zijn blij dat we mensen als vader Samuël Dogan en bisschop Polycarpus kennen en we zijn er trots op dat we ‘broeders en zusters van jullie’ mogen heten.
De Protestantse Kerk heeft in een persbericht voorafgaand aan de ontmoeting al laten weten verontrust te zijn over aanvallen IS op Syrische christenen. De scriba van de generale synode van de Protestantse Kerk, ds. Arjan Plaisier, zegt gealarmeerd te zijn door verhalen over de overvallen en ontvoeringen van Syrisch Orthodoxe christenen in Noord-Oost Syrië. Plaisier: ‘Over het lot van de verdwenen Syrische Orthodoxe christenen is nog weinig bekend. Maar afgaande op de werkwijze van de Islamitische Staat in Irak, moeten we vrezen voor hun lot’.
Foto’s:
1. Ds. Willem Smouter, voorzitter van de synode van de Nederlands-Gereformeerde Kerk, voorzitter ook van de Evangelische Alliantie en van de Evangelische Omroep, begroet de patriarch onder het toeziend oog van bisschop Polycarpus.
2. Zo’n receptie is tegelijk een reünie, op de foto vicaris Ronald Cornelissen van het bisdom Utrecht in gesprek met de voorzitter en de vice-voorzitter van de Raad van Kerken, respectievelijk Henk van Hout en Marius van Leeuwen.
3. Dr. Arjan Plaisier van de PKN in gesprek met onder meer ds. Jan Wessels, secretaris-generaal en directeur van de Evangelische Alliantie.
4. De patriarch zelf met een statieportret.