Kerken en christenen worden uitgenodigd om mee te gaan met een pelgrimage. De pelgrimage is de metafoor voor mensen die in geloof zich sterk maken in vragen van gerechtigheid, vrede en leven. De term is bedoeld om mensen in beweging te krijgen, om reflectie en actie te verbinden.
Een delegatie van de Wereldraad was 17 en 18 januari 2013 op bezoek in Nederland om de tiende assemblee van de Wereldraad in beeld te brengen voor de Nederlandse kerken. De assemblee vindt plaats eind oktober / begin november 2013 in Busan. Het thema is: ‘God van leven, leidt ons naar gerechtigheid en vrede’. De Nederlandse Raad van Kerken had drie mensen van de Wereldraad uitgenodigd: rev. dr. Olav Fykse Tveit, secretaris-generaal, rev. dr. Hielke Wolters, tweede man in Geneve en father dr. Daniel Buda, werkzaam voor de oecumene in Europa. Er waren talloze ontmoetingen, onder meer met NGO’s, vertegenwoordigers van de kerken, van andere religies, mensen van de pers en het geheel werd afgesloten met de officiële oecumenelezing door Tveit.
In het verleden heeft de Wereldraad begrippen gehanteerd van ‘conciliair proces’. Ook toen ging het om zaken van vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping. Op dit moment is de term ‘pelgrimage’ aan de orde. Vertegenwoordigers van de Wereldraad maken daarmee duidelijk dat ze niet zozeer hechten aan de door Geneve zelf bedachte oplossingen, maar dat ze zich willen richten op de bijdragen van kerken over de hele wereld en zich willen richten op de procesgang. ‘Ik ben niet in Geneve om er een monument op te bouwen’, zei Olav Fykse Tveit.
Eén van de jounalisten was daarover nogal kritisch tijdens de persconferentie. Of er geen andere thema’s gekozen zouden moeten worden en of het thema van ‘vrede en gerechtigheid’ niet al te politiek gekleurd was? Olav Tveit legde uit dat de thema’s kernwoorden in het evangelie verwoorden en aansluiten bij het thema ‘sjaloom’. Je kan niet om het thema heen als je let op de actualiteit in landen als Mali, Nigeria en het Midden-Oosten; Tveit stelde ook dat de invulling misschien wel iets minder vanuit het westen mag worden geredigeerd en meer vanuit andere continenten. ‘De actualiteit van de thema’s is niet minder omdat er in Europa nu toevallig een tijd van relatieve vrede lijkt te zijn’. De tiende assemblee is van belang, omdat de Wereldraad thema’s invult die op de agenda staan voor de zeven jaren die volgen op de assemblee.
Palestijnen
De situatie onder de Palestijnen keerde zowel bij de persconferentie als in de lezing terug. Tveit stelde dat de Wereldraad al vanaf 1948 de legitimiteit van Israël erkent, maar dat er daarnaast ook gewoon menselijke vragen gesteld mogen worden over de leefomstandigheden voor de Palestijnen. Als Netanyahu nieuwe huizen laat bouwen in bezette gebieden blokkeert hij daarmee het vredesproces, aldus Tveit. Hij noemde het essentieel dat de kerken ook opkomen voor rechten van Palestijnen en de problemen in Israël, Westbank en Gazastrook zijn van meer dan gewone betekenis als het gaat over vrede en gerechtigheid.
In een ontmoeting met wat in Nederland heet ‘episkopale kerken’, een kerkenfamilie waar hier ook de Syrisch-Orthodoxe Kerk en de Koptisch-Orthoxe Kerk in participeren, ging de delegatie in op de rechten voor de minderheden in het Midden-Oosten. De gesprekspartners deelden de zorgen over de druk die wordt gelegd op christenen in het Midden-Oosten. Er is een tijd geweest, vertelde één van de orthodoxe afgevaardigden, dat men in Duitsland alleen een moskee liet bouwen als er in een moslimland ook een kerk mocht worden hersteld, maar die alertheid is verleden tijd.
Azië
De assemblee vindt plaats in Azië. Azië maakt van alle continenten misschien wel de meest stormachtige ontwikkelingen door, stelde Tveit. Er is revolutionaire groei van de bevolking, van de productie en ook van religiositeit. Het is voor Aziaten ondenkbaar dat religie een privé-zaak is, zoals in enkele West-Europese landen nog wel eens wordt gesuggereerd.
Tegelijk zijn er grote vragen, die in een land als Korea een eigen inkleuring krijgen. Je kan denken aan de participatie van vrouwen en de behoefte aan verzoening over den geladen verleden, en als je Noord- en Zuid-Korea bij elkaar neemt spelen ook vragen van vrede, veiligheid en mensenrechten.
Er worden enkele duizenden bezoekers verwacht tijdens de assemblee. Naast de afgevaardigden zijn er adviseurs en mensen die zich vanuit NGO’s bezighouden met advocacy. De centrale ontmoetingen in Korea vinden plaats in een kerk die dienst doet bij de Pentecostals. Men is er logistiek gewend aan het recht doen van vele duizenden bezoekers, dus ideaal voor een major event als de tiende assemblee van de Wereldraad. De voorbereidende commissie bestaat voor de helft uit mensen van de Wereldraad en voor de rest ook uit anderen waaronder evangelicals. In die zin is de Wereldraad met een verbreding bezig.
Common ground
Het thema over de verhouding van evangelicals en oecumenicals kwam nadrukkelijk aan de orde in de ontmoeting met vertegenwoordigers vanuit kerken; zowel lidkerken van de Raad als niet-lidkerken waren daarbij aanwezig. Het ging in die ontmoeting al gauw over de termen ‘oude kerken’ en ‘nieuwe kerken’, c.q. ‘oude oecumene’ en ‘nieuwe oecumene’. Belangrijker dan de vraag naar ‘oud’ en ‘nieuw’ die door een jonge generatie volstrekt niet meer begrepen wordt, noemde Tveit ‘the common ground’ en de elementen die mensen en christenen verbinden. Daniel Buda vulde aan, dat de veranderingen bij Vaticanum 2 laten zien dat juist na die bijeenkomsten ook de Wereldraad van Kerken van karakter is veranderd. Het laat zien dat de frequente ontmoetingen tussen mensen van de Wereldraad en de Pentecostals onmiskenbaar het karakter van de bestaande oecumene beïnvloeden en muteren.
Peter Sleebos van de Verenigde Pinkster- en Evangeliegemeenten had de vraag gesteld of nieuwe kerken dan bij het oude systeem van een nationale Raad van Kerken zouden moeten aansluiten. Zou het niet mogelijk zijn dat het hele systeem zou kunnen worden veranderd? Anderen stelden de vraag, wat er dan zo verkeerd moest heten aan de inbreng van de historische kerken. Olav Fykse Tveit gaf aan dat het Global Christian Forum een goede aanvulling is op wat er oecumenisch aan initiatieven is. Het biedt de mogelijkheid om andere kerken aansluiting te doen vinden bij de oecumene en het geeft een verdieping. ‘Het Global Christian Forum opende gesloten deuren’. Tegelijk is het als enige basis voor oecumene weer ‘flinterdun’ en kunnen allerlei andere resultaten en engagementen een goede aanvulling zijn. ‘Voor de lange termijn is het Global Christian Forum van belang, maar onvoldoende’. Je hebt ook engagement nodig en de resultaten van synoden, raden en vergaderingen in de achterliggende periode. De Christelijk-Gereformeerde predikant Willem van ’t Spijker noemde in de ontmoeting met de delegatie de overbrugging van oud en nieuw van belang. ‘We zijn samen lichaam van Christus’. ‘Er is geen andere manier om christen te zijn dan in bescheidenheid’, verwoordde Olav Fykse Tveit.
Jan Wessels van de Evangelische Alliantie, een strategische partner van de Raad van Kerken, sprak over ‘een sense of urgency’ voor ‘the common mission’. Anmar Hayali van SKIN wees op de nieuwe situatie waarin ook de migrantenkerken meedoen met hun vragen naar kerkgebouwen, een behoefte aan gestructuurde opleidingen voor leiderschap en adequaat beleid naar de tweede en derde generatie van jongeren.
Reformatie
In een ontmoeting met de pers vertelde Hielke Wolters dat wellicht het jaar 2017 mogelijkheden opent om precies 500 jaar na de Reformatie in een wereldconferentie te spreken over de vernieuwing van de kerk, de intentie die vijf eeuwen geleden de reformatoren voor ogen stond. Het was tenslotte niet de bedoeling van de Reformatoren om een nieuwe kerk te stichten, maar om de kerk te vernieuwen. Wolters sprak in dezen van een ‘historical accident’. Men moet wel voor ogen blijven houden dat het de Reformatoren er om ging om het evangelie van Jezus Christus te blijven verbinden met het leven van mensen en die insteek zou tijdens een wereldconferentie in 2017 op de agenda kunnen staan. Het idee moet nog verder in de boezem van de Wereldraad bij Faith and Order besproken worden.
Daniel Buda ging tijdens de persconferentie in op de verdere ontwikkelingen bij de orthodoxie. Hij is zelf van orthodox Roemeense afkomst en vertelde dat de orthodoxie zich steeds beter organiseert. Dat merk je ook in Nederland waar allerlei initiatieven zijn, die mogelijk ooit leiden tot de vorming van een Orthodoxe Kerk van Nederland. De verdere verspreiding van de orthodoxie heeft ook tot gevolg dat vragen over secularisatie steeds indringender op de agenda van de orthodoxen komen te staan. De invloed van de orthodoxie op het programma van de Wereldraad is evident en blijkt onder meer uit de trinitarische accenten en op de focus ‘God van leven’. Tveit vroeg de Nederlandse kerken om meer geduld en vasthoudendheid aan de dag te leggen als het gaat om de participatie en waardering van orthodoxe inbreng. Je krijgt soms de indruk, zo stelde hij, dat het mensen aan geduld ontbreekt als de resultaten van de oecumene zich slechts voorzichtig openbaren.
In zijn lezing gaf Olav Fykse Tveit een typering van de Nederlandse kerken, zoals hij die tijdens het werkbezoek en in zijn studieperiode bij onder meer Anton Houtepen heeft leren kennen. Hij prees de Nederlanders vanwege hun openheid naar de internationale gemeenschap, hun bereidheid zelfkritiek te formuleren, hun lange traditie van synoden en overlegvergaderingen en hun ondernemerschap. Een houding van pro-activiteit is nog steeds herkenbaar in de kerken, hoewel de verschillende vertegenwoordigers tijdens het bezoek nogal eens verwezen naar de sterk geseculariseerde context in Nederland en de consequenties daarvan.
Bijdrage
Tveit refereerde aan de theologische erfenis van Anton Houtepen, zijn visie op koinonia en de uitdaging die er ligt om de solidariteit met elkaar onder woorden te brengen. Tveit vertelde van recente ontmoetingen met mensen uit de politiek en de sociale organisaties; de teneur van de ontmoetingen was dat de inbreng van de kerken nadrukkelijk wordt gevraagd en wordt gewaardeerd. ‘Kerken hebben een potentiële bijdrage in zaken als vluchtelingenvraagstukken, armoede en gerechtigheid’, aldus Tveit. De kerken kunnen daarin niet alleen praktisch van waarde zijn, onder meer vanwege hun bestaande netwerken, maar ook vanwege de profetische insteek die kerken kunnen kiezen.
Het bureau van de Raad van Kerken heeft bij het afscheid van de delegatie waardering uitgesproken voor het bezoek. Het contact heeft geholpen om de agenda van de Nederlandse kerken verder af te stemmen op de agenda van de Wereldraad. Door de vele gesprekken is er ook imput geleverd aan de meerjareninvulling bij de Wereldraad zelf. Nederlandse geledingen zijn hernieuwd gestimuleerd om onderling de contacten te verstevigen. Dat geldt zowel voor de NGO’s die elkaar binnenkort weer zullen spreken als voorbereiding op Busan, als ook voor enkele kerken die hebben aangekondigd verdere contacten te zullen zoeken met de georganiseerde oecumene. Tijdens het laatste Centraal Comité van de Wereldraad op Kreta was er ook sprake van een zekere euforie; afgevaardigden van de diverse kerken ervaarden een gevoel van hoop en vernieuwd commitment. Of het lukt die stemming in Nederland te laten wortelen zal de komende maanden moeten blijken als concrete rapporten voor Busan verder tijdens studiemiddagen worden besproken.
Binnenkort komt op deze pagina de integrale lezing beschikbaar van de tekst die Olav Fykse Tveit in Utrecht heeft gehouden.
Foto’s:
1. Rechts Olav Fykse Tveit, links Hielke Wolters; tijdens de persconferentie
2. De delegatie tijdens een lunchbijeenkomst met ‘episkopale’ kerken
3. In het midden Anmar Hayali van SKIN tijdens de ontmoeting met vertegenwoordigers van diverse kerken
4. Olaf Fykse Tveit tijdens de nieuwjaarsreceptie.
5. Hielke Wolters voor het kantoor van de Raad van Kerken
6. Daniel Buda bij zijn aankomst op Schiphol.