Illegaal verblijf van migranten mag niet als strafbaar worden betiteld. Een brede maatschappelijke coalitie kwam op 9 maart in Utrecht bijeen om het kabinetsvoornemen te bekritiseren. Illegaal verblijf mag je wel aanpakken, maar dat is nog iets anders dan het strafbaar te maken. Het is ook helemaal niet nodig om het strafrecht erbij te halen, want de huidige wetgeving kent voldoende mogelijkheden om illegaal verblijf aan te pakken.
Nagenoeg alle maatschappelijke geledingen trokken van leer tegen de voornemens van de minister: een wethouder van de LOGO-gemeenten, een advocate, een vertegenwoordigster van de vluchtelingenorganisaties, iemand van de kerken.
Het meest indringend was echter de bijdrage van Nathalia Voivodina. Zij is in 1989 uit de Sowjet-Unie gevlucht, verbleef in diverse landen en kwam in 2001 naar Nederland. Onder de nieuwe wetgeving zou ze als crimineel het land worden uitgezet. Maar ze had geluk en wist na veel inspanningen een verblijfsvergunning te krijgen en inmiddels kon ze namens diverse voormalige vluchtelingen spreken en laten zien hoe zij ‘als hand aan het bed’ een bijdrage levert aan het welzijn van allerlei Nederlandse staatsburgers. Waar andere verhalen misschien nog lagen in de sfeer van een mening, was Nathalia Voivodina de belichaming van hoe de regelgeving het doel voorbijschiet.
Ze vertelde hoeveel moeite het had gekost om de nodige papieren überhaupt te regelen. Formeel staat er nu 28 dagen voor. Zij had drie ambassades moeten bezoeken, de toer diverse keren moeten maken en uiteindelijk op elk der papieren een jaar moeten wachten. Pas na 9 jaar en 5 maanden had ze de set compleet gekregen. ‘Je hebt de tijd nodig om zaken te regelen’. Ondertussen zit je wel met vragen als: kunnen de kinderen wel naar school? Is er een mogelijkheid om geneeskundige hulp te krijgen?
Voorzitter van Vluchtelingenorganisatie Nederland (VON) Gabor noemde aan het begin van de bijeenkomst de argumenten van een petitie tegen de strafbaarstelling van het illegale verblijf. Het middel is buiten proporties. Je hebt het niet nodig. Het dwingt migranten om ondergronds te gaan. Mensen die vluchtelingen helpen komen zelf in een sfeer van illegaliteit te werken. De voorstellen staan haaks op de internationale verdragen. Er gaat een negatief effect van uit richting de samenleving. Het creëert ook onduidelijkheid.
Diverse sprekers deden er nog een schepje boven op. Victor Everhardt, wethouder in Utrecht, sprak namens honderd LOGO-gemeenten en de Friese gemeenten. Hij stelde dat de nieuwe wet een oplossing pretendeert aan te reiken voor een probleem wat niet bestaat. Er is voldoende regelgeving. Het bemoeilijkt alleen de zorgplicht die gemeenten hebben. En het vergroot de kosten omdat migranten nog verder in de illegaliteit gedrongen worden. Rebecca Pabon van de FNV sloot zich bij de kritiek aan.
Corinne de Klerk sprak namens de advocatuur. Ze noemde de voorgenomen maatregel van het kabinet disproportioneel. De minister heeft diverse middelen om eventuele problemen met vluchtelingen aan te pakken. Zo er voor hulpverleners al een uitzondering in de wet gemaakt wordt en zij niet onder de strafbaarstelling vallen, wordt het aantal ‘tenzij’-gevallen weer groter dan de wet in eerste instantie benoemt, waardoor het een log artikel wordt.
Fatma Özgümüs van Vluchtelingen Organisaties Nederland noemde het uitermate pijnlijk dat vluchtelingen strafbaar zijn, omdat ze bestaan. De wet is volgens haar onuitvoerbaar en is vooral bedoeld om beelden te creëren. Ze prees de kerken. ‘Ik ben dankbaar voor de kerken, die de vluchtelingen nooit in de steek hebben gelaten’.
Gabor noemde in zijn openingswoord de breedte van de ondertekenaars. Hij haalde de kerken naar voren; onder de kerkelijke support waren niet alleen de leden van de Raad van Kerken in Nederland, maar bijvoorbeeld ook de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. En er waren vele organisaties van Unicef, JustitaenPax tot Cordaid en Kerk in Actie.
Klaas van der Kamp sprak vanuit de Raad van Kerken. Hij benoemde het belang de vluchtelingen als mensen te blijven zien. Waarom kunnen we bij bankdirecteuren wel accepteren dat ze op basis van een erecode worden vertrouwd dat ze geen greep in de publieke kas doen en waarom is zo’n erecode bij kwetsbare vluchtelingen niet voldoende, maar moet er wetgeving zijn en nu zelfs strafrecht? Hij noemde het een missie van de kerken om vanuit een theologie van gastvrijheid te werken. ‘Jethro verleende onderdak aan de vluchteling Mozes en het werd zijn schoonzoon. Rachab verleende onderdak aan de vreemdelingen en het werd haar behoud bij de ondergang van Jericho. Abraham ontving gastvrij drie vreemdelingen en het bleek dat God zelf in zijn tent was gekomen’. Van der Kamp citeerde Levinas: ‘De waarde van een cultuur blijkt uit het respect wat men aan de dag legt voor een persoon uit een andere cultuur’.
De algemeen secretaris benoemde verder de inzet van honderden, duizenden vrijwilligers in de kerk ten dienste van de vluchtelingen. Verschillende van hen maken zich zorgen, omdat hun steun aan mensen kan worden uitgelegd als steun aan criminaliteit. Er is boosheid en schaamte, aldus Van der Kamp. ‘We geven een cultuur door aan onze kinderen waarin barmhartigheid niet meer deugt’.
Foto’s:
Nathalia Vaivodina
Victor Everhardt
Fatma Özgümüs (links)
Bezoekers
John van Tilborg voor de tekst die door duizende mensen en tientallen organisaties en kerken is onderschreven tegen criminalisering van migranten
Hieronder volgt de tekst waar kerken en maatschappelijke organisaties zich achter gesteld hebben.
Strafbaarstelling illegaal verblijf: aantasting van mensenrechten
Het kabinet wil illegaal verblijf van migranten strafbaar stellen. Ook wil het kabinet het onmogelijk maken dat mensen die zonder verblijfspapieren in dit land worden aangetroffen ooit nog legaal verblijf kunnen verkrijgen, zelfs als er nieuwe relevante feiten zijn die dat wel zouden rechtvaardigen.
Ondergetekenden spreken zich uit tegen deze plannen. Strafbaarstelling van illegaal verblijf is buiten alle proporties en slecht voor de samenleving.
De ondertekenaars propageren geen illegaal verblijf maar verzetten zich tegen het strafbaar stellen ervan, omdat dit voor kwetsbare groepen en voor de samenleving als geheel negatieve gevolgen zal hebben. Het is een aantasting van mensenrechten, bedreigt de meest kwetsbare groepen, werkt uitbuiting in de hand, vergroot de afstand tot de hulpverlening, is slecht voor de veiligheid en openbare orde en vergroot de spanningen tussen groepen in de samenleving.
Ondergetekenden hebben de volgende argumenten tegen de strafbaarstelling:
1) Strafbaarstelling is buiten proportie
Er kunnen allerlei redenen zijn waarom mensen zonder papieren ons land binnenkomen: op zoek naar een betere toekomst, op de vlucht voor een levensbedreigende politieke situatie, vanwege een relatie of gezinsbanden. Er zijn ook mensen die hier eerst legaal verbleven, maar hun status hebben verloren, bijvoorbeeld omdat hun arbeidscontract niet werd verlengd. Hun enige ‘overtreding’ is dat ze hun papieren (nog) niet op orde hebben. Deze mensen dragen al de consequenties daarvan in de vorm van uitsluiting van sociale zekerheid en de mogelijkheid van uitzetting. Het zijn geen ‘criminelen’. Strafbaarstelling van illegaal verblijf is disproportioneel.
2) Strafbaarstelling dwingt ‘illegale’ migranten ondergronds en werkt uitbuiting in de hand
De regering zegt strafbaarstelling als instrument te zien om overlast, uitbuiting, mensenhandel en misbruik door huisjesmelkers tegen te gaan. Dit is een onzuivere vermenging van opsporingsgronden.
Bovendien kan deze maatregel juist averechts uitpakken. Mensen die alleen al door hun verblijf in Nederland strafbaar zijn, zullen contacten met overheidsinstanties of maatschappelijke instellingen mijden. Zij zullen zich zo min mogelijk laten registreren. Illegaal verblijf gaat zich dan – nog meer – ondergronds afspelen. Zo zullen migranten zonder verblijfspapieren zich minder snel tot een arts wenden, hun kinderen minder vaak naar school laten gaan, en terughoudend zijn in het aangeven van geboorten waardoor hun kinderen vaker zonder geboorteakte door het leven zullen gaan.
Slachtoffers of getuigen van intimidatie of geweld (op straat, op het werk, of seksueel of huiselijk geweld) zullen nog minder bereid zijn misstanden te melden bij de politie. Die zal ze immers niet beschermen, maar vervolgen. Malafide bedrijven zullen de situatie misbruiken door onderbetaling en uitbuiting. Inschakeling van de arbeidsinspectie levert de werkgever hoogstens een boete maar de migrant een strafblad op.
3) Twijfel over medeplichtigheid aan een strafbaar feit zal hulpverlening ontmoedigen
Vakbonden die migranten helpen op te komen tegen uitbuiting of kerken die mensen naar een dokter verwijzen, komen in een sfeer van medeplichtigheid te werken, zelfs wanneer de regering de uitgesproken intentie om de hulpverlening niet strafrechtelijk aan te pakken waarmaakt door dit juridisch vast te leggen.
De verwarring die hierover ontstaat kan vanuit de huidige praktijk voorspeld worden, en zal zeker tot gevolg hebben dat aan mensen zonder verblijfsrecht noodzakelijke hulp onthouden zal worden.
4) Er ontstaat strijd met internationale verdragen
Mensenrechten gelden voor iedereen, dus ook voor mensen zonder geldige verblijfspapieren.
Zo dient de regering het recht op onderwijs en het recht op medisch noodzakelijke zorg waar te maken. En Nederland hoort bescherming te geven aan kwetsbare groepen. Dit kabinetsvoorstel is in zijn uitwerking strijdig met het doel van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind, het VN Vrouwenverdrag, het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie en het Europees Verdrag voor de bescherming van de Rechten van de Mens.
Mensenrechten moeten effectief beschermd worden. Deze regering doet het omgekeerde en plaatst er een barrière van strafbaarheid omheen.
5) Voor de samenleving nemen de negatieve effecten toe
Eerdere kabinetten zijn vanwege zwaarwegende juridische en praktische bezwaren niet overgegaan tot strafbaarstelling van illegaal verblijf. Zo zouden door de strafbaarstelling migranten zonder geldige verblijfspapieren (nog) meer aangewezen worden op overlevingscriminaliteit. Verdere marginalisering van deze migranten kan leiden tot een toename van strafbare feiten zoals identiteitsfraude, uitbuiting, mensenhandel en mensensmokkel. Ook procedures en andere administratieve lasten zullen toenemen. Transacties, vervolging, boetes die niet betaald kunnen worden, vervangende hechtenis; het geheel zal een aanzienlijk beslag leggen op de toch al beperkte capaciteit van politie, rechtbanken en gevangenissen.
Gemeenten voorzien dat zij nog meer te maken zullen krijgen met openbare orde problemen zoals overlast, overbewoning, en risico’s voor de volksgezondheid. Deze zaken zullen moeilijker bestreden kunnen worden door de onzichtbaarheid van de betrokkenen.
Strafbaarstelling criminaliseert elke migrant zonder geldige verblijfspapieren. Dit beeld voedt het wantrouwen ten aanzien van alle allochtonen. De relatie tussen autochtone en allochtone Nederlanders komt daarmee onder druk te staan. Dit doet afbreuk aan de cohesie van de samenleving.
6) Het is onwenselijk dat mogelijkheden tot legalisering worden afgesloten
De regering is van plan een aanvraag voor een verblijfsvergunning af te wijzen als de aanvrager illegaal in Nederland verblijft of heeft verbleven. Enkele groepen migranten lijken hiervan uitgezonderd te gaan worden, zoals bijvoorbeeld alleenstaande minderjarigen. Eerder illegaal verblijf lijkt evenmin te worden tegengeworpen bij asielaanvragen. Maar wanneer strafbaarstelling de norm is, zullen deze mensen dat zelf veelal niet weten, of er moeilijk van te overtuigen zijn dat zij tot die uitzondering kunnen behoren. Ondergetekenden vrezen dat de strafbaarstelling van illegaal verblijf juist voor deze groepen in de praktijk een (extra) belemmering zal zijn om alsnog een aanvraag te doen.In de afgelopen jaren hebben veel migranten alsnog een kans gekregen hun verblijf te legaliseren.
Ze deden daarbij een beroep op nationale wet- en regelgeving, op internationale mensenrechtenverdragen, op de redelijkheid en billijkheid van de verantwoordelijke bewindspersoon. Als deze mogelijkheid wordt afgesneden, dreigt Nederland mensenrechten te schenden en veroordeelt zij de betrokkenen tot een langdurig leven in de marge.