‘Als het tonen van barmhartigheid strafbaar wordt, is de nieuwe wetgeving een beperking van de godsdienstvrijheid’. Dat zei Giel Serton van de Titus Brandsmaparochie uit Emmen bij het ontvangen van het vernieuwde basisdocument over asielbeleid van de Raad van Kerken in Nederland.
‘Het is pijnlijk dat het oude basisbeleid na vijftien jaar nog op zoveel punten actueel is gebleven’, vatte Henk van Hout, voorzitter van de Raad, de essentie samen. ‘In feite’, zo zei hij, ‘laat de overheid tot nu toe weinig begrip zien voor het maatschappelijk middenveld wat hier een eigen verantwoordelijkheid neemt’.
En Jan van der Kolk, voorzitter van de projectgroep Vluchtelingen van de Raad, somde op hoe de situatie onverminderd zorgelijk is. De overheid is geneigd om de procedures zwaarder te maken. Het wordt moeilijker voor asielzoekers om een hernieuwde procedure op te zetten. Eens uitgezet blijft uitgezet, lijkt het motto te zijn. De eisen zijn strenger. Ook het maatschappelijke klimaat is verminderd. ‘Mensen lijken steeds negatiever over asielzoekers te oordelen. Het woordgebruik vertroebelt. De ernst van de situatie wordt niet meer gepeild’. En Jan van der Kolk hekelde de beleidsvoornemens van minister Leers, die vluchtelingen in toenemende mate behandeld als criminelen. En die hulp aan asielzoekers strafbaar wil maken.
De delegatie van de Raad van Kerken kon die move van de ministers checken bij een werkbezoek aan Ter Apel op 1 februari. Informeel wilden medewerkers en bewoners wel kwijt dat de maatregel overbodig is. De wet op het vreemdelingenbeleid geeft voldoende middelen om met asielzoekers om te gaan en hun status te beoordelen. Ondertussen hebben vele kerkelijke vrijwilligers het gevoel dat hun naastenliefde meer en meer strafrechterlijk kan worden afgeschaft. ‘Een kopje koffie schenken mag nog, een slaapplaats bieden is een misdaad’, vatte iemand samen. ‘De gemeente Emmen bouwt de huidige opvang af, daarmee zijn we terug bij af en worden we als kerken en als privé-personen teruggeworpen op een situatie van vele jaren geleden’, aldus Lia Dukes, van de Remonstrants-Doopsgezinde samenwerking in Emmen.
Het was de tweede keer in enkele jaren dat een representatieve vertegenwoordiging van de Raad van Kerken op werkbezoek ging in het kader van het vreemdelingenbeleid. Ruim twee jaar geleden bezocht men de opvang van Schiphol. Nu had men gekozen voor de Dienst Terugkeer en Vertrek (DTV) in Ter Apel, eigenlijk de laatste schakel aan de keten voor asielzoekers, die de mensen helpt bij de terugkeer naar het land van oorsprong. In 28 dagen volgt hier de afronding die beoogt de mensen weer richting geboortegrond te krijgen.
Ter Apel heeft het grootste asieldorp van Nederland. Toen destijds de speelgoedfabrikant Jumbo het Groningse dorp verliet en ook de NAVO-basis leeg kwam te staan spoedde de burgemeester zich naar Den Haag en wist hij het centrum voor vluchtelingen aan Ter Apel te koppelen op het voormalige defensieterrein. De komst van vluchtelingen zou een welkome bron van werkgelegenheid kunnen vormen. En de overheid had wel belang bij een centrum aan de rand van de ’s winters wel heel kale veenkoloniën. Aangezien de vluchtelingen de grenzen van de gemeente niet mogen verlaten kon de omgeving hen nog eens extra overtuigen van het feit dat er in Nederland weinig voor hen te zoeken valt.
Met 1550 bedden, die nog worden uitgebreid naar 2000 is de burgemeester in zijn opzet geslaagd. Hij is baas over ‘het grootste asieldorp van Nederland’. De gemeenteraad heeft de contracten laten tekenen voor de komende dertig jaar. Lopend over het terrein heeft de kerkelijke delegatie een goede indruk gekregen van de leefwereld van de vluchtelingen. Schuin voor de poort staan de oude legervoertuigen van de NAVO te roesten. In grote loodsen vindt er eerste opvang plaats en slapen de vluchtelingen in een soort van containerkamers met pakweg tien mensen in een ruimte. Op het terrein caravans, die nadrukkelijk geen ‘barak’ genoemd mogen worden. Er is voor de volwassenen geen dagactiviteit, want dat zou de indruk maar versterken dat het onderkomen permanent zou kunnen zijn. In de incheckruimte staan drie pc’s, enkele uren ’s avonds te gebruiken na intekening op een lijst.
Er is geen kerkruimte. Want ook dat zou permanentheid suggereren. De bewoners kunnen de kerk in Ter Apel bezoeken, of als men naar de moskee wil, richting Emmen gaan, waarbij even door de vingers wordt gezien dat men de gemeentegrens verlaat. De opvang doet verder niet aan religie. Dat is iets voor de mensen zelf. Religie is ook eerder lastig dan een basis voor therapie. Zo waakt men bij de incheck er zorgvuldig voor dat moslims en christenen niet te dicht op elkaars huid komen te zitten. Voor je er erg in hebt ligt er varkensvlees in een vrieskist met alle rumoer van dien.
Het centrum heeft in 2010 901 mensen zien instromen; 684 daarvan konden weer uitstromen; 158 zijn zelf vertrokken; 162 zijn vertrokken zonder toezicht (met de noorderzon vertrokken om zo te zeggen), 4 kregen alsnog een vergunning, 76 gingen naar de bewaring, 284 kwamen opnieuw in een procedure. Met 684 mensen uitstroom is de dienst zelf heel tevreden. De discussie kwam hernieuwd op de mensen die zonder toezicht vertrokken en vooral op die mensen die aan straat of trein zouden zijn overgeleverd. Ondertussen doet de dienst alle mogelijke moeite om de mensen te verleiden zelf positief de valiezen te pakken. Mensen krijgen een geldbedrag mee als ze bereid zijn het leven hernieuwd op te pakken op de plek die in hun papieren als domicilie wordt aangevoerd.
Wanneer wordt ‘samen, humaan en respectvol werken aan een waardig vertrek’ – de missie van de Dienst – tot onbarmhartig handelen? Dat is eigenlijk de kernvraag. Het is voor de dienst ook lastig. Omdat iedere werknemer evenwicht probeert te vinden tussen menselijkheid en zakelijkheid. En ook omdat de beeldvorming in de media nogal eens verschilt van de realiteit. De beeldvorming is er een van ‘kwetsbare vreemdelingen’, ‘zachte maatschappelijke krachten’, ‘harde politiek’ en een evenzeer ‘harde DT&V’. In werkelijkheid gaat het echter – zo legde men uit – om ‘vreemdelingen die eigen keuzes maken’, om ‘kracht van uitvoering’ en om een ‘zorgvuldige en humane werkwijze’. ‘Wij vinden dat wij de moeilijkste taak hebben’, aldus een van de medewerkers, ‘omdat wij aan het einde van de keten zitten’.
De delegatie van de kerken bleef echter haken bij het op straat zetten van vluchtelingen als men geen recht meer op opvang heeft. ‘Je kan die mensen toch niet zo maar letterlijk op de trein zetten? Waar moeten ze naar toe? Zo jaag je mensen de criminaliteit in’, verzuchtte een ‘zachte maatschappelijke kracht’. Het antwoord was ook duidelijk: ‘De essentie is dat de vreemdeling eigen keuzes maakt’. Nu was het ook een wat schimmige uitgangssituatie, omdat de politiek het beleid bepaalt en het gesprek in Ter Apel met loyale ambtenaren werd gevoerd, die binnen de door de politiek gegeven ruimte zo menselijk mogelijk uitvoering aan het beleid proberen te geven.
De delegatie sprak ook met bewoners van de VBL (Vrijheidsbeperkende locatie). ‘Nederland is goed’, zei een bewoner, ‘maar ja die regeltjes, die regeltjes. Wij leven van God. God is goed. Wij willen hulp voor de mensen’. En iemand anders vulde aan: ‘Wat moeten we doen als er niemand naar ons luistert, wat dan?’. Weer een ander zei op de vraag wat zij van de kerken verwachtte: ‘U kunt voor ons bidden’. En: ‘Misschien kunt u meekijken in de dossiers’.
Voorzitter van de Raad van Kerken Henk van Hout overhandigde aan het einde van het bezoek het eerste exemplaar van het ‘Basisdocument van de Raad van Kerken voor een humaan en rechtvaardig asielbeleid’ aan de directeur van Voorbereiden Vertrek René Roodzant. Daarna kregen vertegenwoordigers van de Raad van Kerken in Emmen symbolisch de volgende exemplaren. Zij staan symbool voor het vele werk dat plaatselijke vrijwilligers doen voor de vluchtelingen.
Foto’s:
Henk van Hout, voorzitter van de Raad (links) en Gerard de Korte, secundus in de Raad voor de RKK (rechts)
Jan van der Kolk, voorzitter van de projectgroep Vluchtelingen (links) en John van Tilborg van Inlia (rechts) door een ruit heen gefotografeerd terwijl ze de strategie bespreken
René Roodzant, directeur van Voorbereiden Vertrek (links) en Henk van Hout (rechts)
Moderamenlid van de PKN Bert van Bokhoven voor de caravans in Ter Apel
Lia Dukes van de Raad uit Emmen met een dankkaart van de Raad in Emmen voor de inzet voor asielzoekers
Moderamenlid van de Raad Kees Nieuwerth (links) met John van Tilborg van Inlia (rechts)
Toegepaste kunst aan de muur bij de zaal waar de delegatie sprak met de DTV