Als het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds enkele jaren geleden meer in groene beleggingen had gedacht, zou het fonds nu niet zo zeer getroffen zijn door de crisis. Die puntige stelling bracht prof. Jan Boersema naar voren op 18 september in ’t Harde tijdens de klimaatwerkdag van onder meer Kerk en Milieu van de Raad van Kerken. Boersema is bioloog en theoloog, verbonden als hoogleraar aan de VU met als specialisatie de relatie van de mens met de natuur.
Jan Boersema stelde de vraag hoe groen de kerk is. Hij ging eerst in op de economische orde in de wereld en vroeg zich af of de risico’s nog wel in verhouding zijn tot het te verwachten voordeel. Hij citeerde Michael Mann die een reconstructie 
heeft gemaakt van hoe de temperatuur is gestegen in de loop der eeuwen. Er is discussie over de betrouwbaarheid van zijn analyse geweest, maar in wezen staan de conclusies recht overeind, meent Boersema. De effecten van de klimaatverandering worden onderstreept door het gedrag van trekvogels; vijf van de zeven soorten blijkt nu verder noordwaarts te trekken dan veertig jaar geleden.
Zand, water, ijzer
Hij noemde diverse handelingsperspectieven en adviseerde meer duurzame principes te hanteren. De politiek is geneigd de strategie op geld te baseren; dat is weinig zinvol, meent de VU-hoogleraar, omdat de olieprijs 
zich chaotisch ontwikkeld en omdat geld weinig waardevast is. Het is veel beter de klimaatvragen te benaderen vanuit de fysica, de ecologie en dan pas vanuit de financiën. Hij adviseerde om meer ernst te maken met die zaken die breed aanvaard worden, zoals het besparen op materiaalverbruik en het eten van minder vlees. En hij pleitte voor een beginsel van rechtvaardigheid. Je kan moeilijk uitleggen dat mensen in een dorp de risico’s moeten lopen voor een gevaarlijk transport als ze geen baat hebben bij de resultaten van hetzelfde transport.
Boersema stelde voor om een andere invulling te geven aan de economie, waarbij minder materiaal wordt gebruikt dat nu al zeldzaam is, en meer materialen worden ingezet die veel voorkomen, zoals zand, water en ijzer. Hij voorspelde dat research in deze zaken een geweldige stimulans voor de economie betekent. De stofwisseling moet anders. En we moeten onszelf ontmaterialiseren. ‘Waarom zouden we een skiebaan aanleggen bij Zoetermeer, als we ook zouden kunnen toneelspelen’. En: 
‘Waarom moet er weer een nieuwe keuken komen, als we ons interieur ook kunnen verbeteren door kunst’?
Bijbel culinair
Er is een andere levensinstelling nodig en de kerken en religies kunnen daartoe bijdragen, omdat ze van oudsher zich al bezighouden met levensbeschouwing. Ze hebben oude teksten en een traditie en kunnen onderzoeken in hoeverre deze elementen schuldig zijn aan ontstane problemen dan wel kunnen bijdragen in het oplossen van de problemen.
De praktijk is weerbarstig, ook in de kerken. Het is slechts een elite die het voortouw heeft. De theologie zelf laat te veel slagen lopen als het gaat om vragen van schepping en spijswetten. De kerken bestaan inmiddels uit middengroepen die sociologisch gezien behoudend zijn. En mensen die ’s zondags in de kerk komen zoeken troost en zitten niet te wachten op strijdbare taal. Boersema adviseerde dan ook voorzichtig te zijn en mensen te strikken met cursussen als ‘de bijbel culinair’.
Deugdenethiek
Prof. dr. Ad de Bruine, hoogleraar ethiek en spiritualiteit aan de vrijgemaakte universiteit in Kampen, zei dat er een andere ethiek nodig is. De schepping mag meer ruimte krijgen. De spiritualiteit zou meer gevoed kunnen worden door het verlangen de glans van God weer te geven. En er zou meer ruimte moeten zijn voor een deugdenethiek.
Jongvolwassenen
IJmert Muilwijk, werkzaam voor CNV-jongeren en als jongvolwassene afgevaardigd naar Kopenhagen, om de klimaattop in de wandelgangen mee te maken, vroeg de vergadering om meer actie. Hij denkt dat jongeren zich nog prima laten mobiliseren op maatschappelijke idealen, maar dat ze qua middelen eerder denken in digitale netwerken dan in oude actiemiddelen.
Europa
De doopsgezinde drs. Marijke van Duin vertelde over haar ervaringen in Europese context. Vijftien jaar geleden startte de CEC (Europese Kerkenconferentie) een milieuprogramma en dat is uitgebouwd tot een Europees Christelijk Milieu Netwerk met diverse werkgroepen, die zich richten op het management van de kerken, op de scheppingsperiode, op de theologie en op klimaatverandering. Van Duin stelde vast dat kerken in Engeland, Duitsland en Scandinanvië verder zijn dan de kerken in Nederland. In Engeland zijn honderd groene kerken. In Duitsland is een milieufunctionaris aangesteld die bijvoorbeeld het hele draaiboek van de kerkendag scant op milieuvriendelijkheid. Ze adviseerde ook op vrouwen te blijven letten, omdat vrouwen vaak de praktische beslissingen nemen in de kerk.
Water
Drs. ing. Klaas van der Kamp, algemeen secretaris van de Raad van Kerken, verzorgde de liturgische opening. Aansluitend bij de Noach-klimaatverklaring wees hij er op dat christendom, jodendom en islam gezamenlijk hun verantwoordelijkheid voor de schepping onder woorden hebben gebracht. Hij vertelde verder dat de Raad overweegt steun te geven aan een initiatief uit Brazilië en Zwitserland waar het recht op water als een mensenrecht wordt betiteld. Er wordt gewerkt aan een analyse over de vraag of zoiets juridisch wenselijk en realistisch is. Drs. Hans Blokland, voorzitter van het Interkerkelijk Milieu Netwerk, ging daarop in en zei dat de consequentie daarvan zou moeten zijn dat water gratis beschikbaar is.
Koopzondagen
Vanuit de zaal stelde iemand uit Breda dat de gemeente het aantal koopzondagen wil uitbreiden naar honderd procent. De gemeente heeft weinig idee bij een ander bestel. Ze beklaagde zich als bewoner, omdat de overheid wel met winkeliers praat, maar niet met inwoners. Prof. dr. Hans de Knijff stelde voor om als vergadering een gezamenlijk signaal af te geven. Prof. dr. Jan Boersema voelde daar weinig voor. De zondag is niet meer van de christenen. Christenen zullen in dit soort zaken moeten accepteren dat niet-christenen de dienst uitmaken. Je moet hen aanspreken met argumenten die voor hen van belang zijn. Je kan er bijvoorbeeld op wijzen dat zowel de Franse als de Russische revolutie hebben geprobeerd om het ritme van de zondag los te laten, maar zo’n periodisering blijkt aan te sluiten bij een natuurlijk behoefte aan ritme van mensen.
Foto’s:
De Zwaluwenburg, natuurgebied waar de bezoekers zich in de pauze konden verpozen
Prof. dr. Jan Boersema
CNV-jongvolwassene IJmert Muilwijk
Drs. Marijke van Duin
Prof. dr. Ad de Bruijne
Drs. Hans Blokland
Zaaldrukte met middenin dr. Hans Schravesande, voorzitter van Kerk en Milieu