Van 14 tot en met 21 juni vindt in Tallinn de assemblee plaats van de CEC, de conferentie van Europese kerken, die als thema heeft gekregen ‘Under God’s blessing – shaping the future of Europe’.
De hoofdspreker van de eerste middag van de assemblee was de politica Sviatlana Tsikhanouskaya uit Wit-Rusland die in een bewogen rede een dringend appel deed op de Europese kerken om te bidden voor de bevolking van Oekraïne en Wit-Rusland en om hun stem te verheffen voor ‘ware vrede, ware broederschap en ware liefde’.
Na de inval van Rusland in Oekraïne werd Tsikhanouskaya – tot dat moment lerares op een basisschool – de leider van de democratiseringsbeweging en van het overgangskabinet van Wit-Rusland, de alternatieve regering die in augustus 2022 werd gevormd. Zij werd daarmee niet alleen het symbool van de vreedzame strijd voor democratie maar ook van sterk, vrouwelijk leiderschap.
In haar toespraak beschreef Tsikhanouskaya zowel de oorlog in Oekraïne als de politieke situatie in Wit-Rusland als een conflict tussen broers, waarbij de agressor het begrip broederschap verdraait om zijn dominantie te laten gelden. ‘Wanneer een imperium over broederschap spreekt, heeft het dikwijls de neiging om de minder machtige natie in zijn ‘broederlijke’ omhelzingen te wurgen’, zei ze. Maar ware broederschap veronderstelt gelijkheid en streeft niet naar de uitbuiting van de ander, of het laten gelden van de eigen macht.
Revolutie met een vrouwelijk gezicht
Ware broederschap is ook ondenkbaar zonder zusterschap. Tijdens de protestmarsen in 2020 tegen het regime van president Alexander Lukashenko waren het de vele deelnemende vrouwen die ervoor zorgden dat dit protest de geschiedenis inging als ’the revolution with a female face’. Tweehonderd vrouwen werden opgepakt en gevangen gezet, onder wie vele christenen.
Dat wil niet zeggen dat de positie van kerken en kerkleiders in Wit-Rusland eenduidig is. Zij zijn aan beide kanten van de streep te vinden. Sommigen hebben hun vrijheid en zelfs hun leven op het spel gezet om het ideaal van geweldloosheid te verdedigen, anderen zijn juist medeplichtig geworden door hun zegen te geven aan de oorlog en de daaraan gepaarde onderdrukking. ‘Repressieve regimes proberen altijd weer gelovigen te controleren – door onderdrukking, manipulatie en soms door de loyaliteit van kerkleiders te kopen en hen privileges te schenkien’, zo zei Tsikhanouskaya.
Kerken als hoeders van de hoop
In het Europa van vandaag kunnen religieuze gemeenschappen en gelovigen een belangrijke rol spelen bij het bevorderen van vrede in de samenleving. Ook kunnen zij de hoop helpen bewaren onder het juk van tirannie en bijdragen aan democratische transformatie, aldus Tsikhanouskaya. ‘Mensen van wie het geloof hen leert niet te doden, niet te stelen, geen vals getuigenis af te leggen, die God meer eren dan politieke leiders, en van wie de morele kracht wordt versterkt door hun geloof, zijn uiterst gevaarlijk voor dictaturen en uiterst nodig in democratieën.’ Zij kunnen door middel van gebedsmomenten en wakes pressie uitoefenen.
In de vragenronde na afloop van de toespraak vroeg Franka Riesmeijer, gedelegeerde namens de Algemene Doopgezinde Sociëteit, welke mogelijkheden de deelnemers aan de assemblee nog meer hebben. ‘U hebt hier een zaal vol kerkleiders met de nodige macht. Wat kunnen wij nog meer doen dan bidden?’
Sviatlana Tsikhanouskaya antwoordde dat Europese kerkleiders en andere geestelijken hun invloed aan kunnen wenden om de vrijlating van politieke gevangenen te eisen, vooral van degenen met gezondheidsproblemen. Ook zou er geëist moeten worden dat niemand van hen een plek ontzegd zou mogen worden om in rust te bidden.
Dit appel kreeg extra lading door het feit dat de echtgenoot van Tsikhanouskaya sinds anderhalf jaar een politieke gevangene is, van wie zij de laatste drie maanden niets meer heeft vernomen. ‘Vergeet niet’, zo waarschuwde ze tenslotte, ‘dat Wit-Rusland een Europees land is. Dictators zijn niet alleen een gevaar voor hun eigen land, maar ook voor hun buurlanden, de regio en uiteindelijk hun hele continent.’
Tsikhanouskaya verliet de assemblee onder een staande ovatie.
Christien Crouwel is algemeen secretaris van de Raad van Kerken in Nederland
Foto: Albin Hillert – CEC