De jonge orthodoxe Oleksandra Kovalenko en Roman Sigov werden plotsklaps het gezicht en de stem van Oekraïense christenen tijdens de 11e Assemblee van de Wereldraad van Kerken in Karlsruhe. Ze maakten deel uit van de Oekraïense delegatie die op speciale uitnodiging naar de Assemblee kwam.
Officieel had de delegatie van twaalf personen de status van ‘waarnemer’, aangezien Oekraïense kerken nog geen lid zijn van de Wereldraad van Kerken. Voor alle vertegenwoordigers was het een gelegenheid om te vertellen wat de impact is van de oorlog op het land en hoe kerken actief zijn in bieden van pastorale en humanitaire hulp aan mensen in nood. Onder de twaalf vielen Oleksandra en Roman (Orthodoxe Kerk van Oekraïne) op doordat ze goed zichtbaar waren gedurende de Assemblee, inclusief in de plenaire vergaderingen waar verklaringen over urgente kwesties, ook over de oorlog in Oekraïne, werden besproken. Ze stonden er dapper, interpelleerden met verve, en hadden een betekenisvolle deelname.
Aan het einde had ik de kans om met beiden een interview te houden. Roman Sigov ken ik al langer. Eerder op de Assemblee had ik met Oleksandra kennisgemaakt. Ze had me aangesproken over de jurk die ik droeg: “Mag ik vragen, is die uit Oekraïne?”
Oleksandra en Roman, wat viel jullie op in de Assemblee, wat was een hoogtepunt?
Oleksandra: ‘Ik begin elk gesprek met te zeggen dat we erg dankbaar zijn dat we hier zijn. We stellen het op prijs dat de leiding van de Wereldraad van Kerken een ochtend aan Europa en voor het grootste deel aan Oekraïne heeft gewijd. We hebben echt waardering voor de inspanningen die ze hebben geleverd en hoe ze ons de kans hebben gegeven om hier te getuigen.’
Roman: ‘Een hoogtepunt voor mij was de thematische plenaire vergadering over Europa waaraan ik heb deelgenomen. Ik ben echt blij en het was belangrijk dat zowel Oekraïners als ook andere Europese jongeren aan het woord kwamen en niet de Russen, zoals soms gebeurt. Dus ik denk dat dit best een goede stap voorwaarts was. Het feit dat aartsbisschop Yevstratii (Zoria) van de Orthodoxe Kerk van Oekraïne en ook de andere kerk [Oekraïense Orthodoxe Kerk] onze bereidheid hebben uitgesproken om lid te worden van de Wereldraad van Kerke, is een positief teken dat me behoorlijk optimistisch maakt.’
Oleksandra: ‘Ik kan enkele hoogtepunten noemen. Toen ik naar Karlsruhe kwam voor de oecumenische pre-assemblee van de jongeren, regende het de eerste nacht. Ik ging naar de kerk voor een Taizé-gebed en toen ik het kerkgebouw binnenkwam was ik helemaal doorweekt. De kerk was verlicht in blauwe en gele kleuren. Roman werd gevraagd om de Bijbel in het Oekraïens te lezen. Samen bidden in die kerk was zo’n diepe ervaring.Ook heb ik hier veel leuke mensen ontmoet, nieuwe vrienden gemaakt en we zullen zeker contact houden. Het was zo goed om mensen te ontmoeten van wie je voelt dat ze Oekraïne echt steunen in deze oorlogstijd. Er waren ook teleurstellingen. Mensen hebben me vragen gesteld waaruit verkeerde informatie, onverschilligheid of zelfs arrogantie blijkt. Je hoort ze zinnen uit de Russische propaganda gebruiken. Om een voorbeeld te geven van een pijnlijke vraag: iemand vroeg me: ‘Hoe is het mogelijk dat het Russische leger binnen drie uur in de buurt van Kiev was, hebben jullie soms geen grenzen? Zijn ze van bordkarton?’ Dan heb je het gevoel dat mensen niet kunnen begrijpen hoe het is als oorlog over je komt en tanks de grenzen van je land verpulveren. Op zulke momenten voel ik me eenzaam.’
Roman, wat was jouw moeilijkste moment tijdens de Assemblee?
Roman: ‘Ik zou zeggen dat het de aanwezigheid was van de Russische delegatie en hun onwil om te praten, hun constante steun aan deze voortgaande oorlog en de verspreiding van officiële narratieven van de Russische staat onder de deelnemers aan de Assemblee die soms niet goed geïnformeerd zijn over de oorlogssituatie. Ik maak me zorgen over het feit dat de Russische delegatie vrijelijk allerlei leugens kan verspreiden. Ik ben bang voor de toekomst van de oecumene. Ik ben van mening dat de dialoog een van de belangrijkste instrumenten voor eenheid is, en dat deze correct moet worden uitgevoerd. Als we een echte dialoog zoeken, moeten we ervoor zorgen dat we voldoen aan de voorwaarden voor dialoog. Wat betreft de kwaliteit van de deelnemers, ze moeten de waarheid spreken en respect voor elkaar bewaren en de oprechte wil tonen om niet alleen te praten, maar ook naar de ander te luisteren.
Helaas ben ik in dit geval bang dat de Russische delegatie aan geen van deze voorwaarden zal voldoen. Dialoog is nu niet mogelijk. Niemand van hen probeerde me zelfs maar te benaderen tijdens de Assemblee. Dit is een bewijs dat ze geen interesse hebben in dialoog. Daarom vraag ik me af: wat was het doel van hun komst naar de vergadering? Als antwoord zie ik dat ze mensen willen overtuigen zodat ze allemaal hun leugens gaan overnemen.’
Kunnen jullie iets zeggen over de publieke verklaring van de Wereldraad over de oorlog in Oekraïne die we zojuist hebben gehoord?
Roman: ‘Ja. Er is vrijwel geen rekening gehouden met de amendementen van de Oekraïense delegatie, er zijn slechts kleine wijzigingen. Ze voegden ook enkele woorden toe ten gunste van de Russische delegatie, zoals ‘de multinationale delegatie van de Russisch-Orthodoxe Kerk’. Ook werd het begrip ‘civil conflict’ toegevoegd, wat een serieuze politieke truc is. Het is helemaal fout, er is geen burgerconflict in Oekraïne en dat was er nooit sinds de onafhankelijkheid in 1991. Maar ik wil niet al te kritisch zijn ten opzichte van dit document. Ik zie veel niet helemaal correcte uitspraken die geherformuleerd zouden kunnen worden.’
Oleksandra: ‘Er zijn controversiële passages. Het is niet eerlijk om Rusland en Oekraïne op één lijn te stellen als je kerken oproept om de oorlog te veroordelen. Oekraïense kerken doen dit vanaf de eerste oorlogsdagen, dus je kunt beter de Russische kerk aanspreken. Je kunt niet beide partijen gelijkschakelen. En de tekst kan specifieker zijn over de situatie, bijvoorbeeld over Zaporizhia en Marioepol. Maar ik begrijp dat de Wereldraad van Kerken een radicale verklaring niet zal accepteren en moeite heeft om echt uitgesproken te zijn omdat de Russisch-Orthodoxe Kerk lid is. De afgevaardigden van de ROK staken hun blauwe stemkaart al in de lucht [als teken dat ze bezwaar maakten tegen de verklaring]. En je zag de reactie van de Russische afgevaardigde [Archimandriet Philaret Boelekov] die naar de microfoon ging, je kon zien hoe ze op het wereldtoneel handelen, de regels van het huis niet respecteren, anderen de schuld geven en leugens vertellen. Belangrijk is dat we hier aanwezig waren, onze stem verheffen in de plenaire vergadering en onze amendementen op de tekst in zeer korte tijd hebben ingediend. Dat zijn we verplicht, en dat hebben we tenminste geprobeerd. We hebben gedaan wat we konden.’
Hoe hebben jullie je voorbereid op de Assemblee, was er een gemeenschappelijke voorbereiding van de leden van de Oekraïense delegatie?
Oleksandra: ‘We hebben allebei deelgenomen aan de Ecumenicall Youth Gathering, 27-30 augustus. Daar kregen we informatie over hoe het werkt in een Assemblee. Bovendien was Roman student aan het Oecumenisch Instituut in Bossey en heb ik een graad in religiestudies. We hebben dus wat achtergrond voor een oecumenische bijeenkomst. Als delegatie uit Oekraïne hadden we geen gemeenschappelijke voorbereiding. We wisten vooraf niet precies wie er in de delegatie van andere kerken zouden zitten. In feite waren er drie delegaties: de Orthodoxe Kerk van Oekraïne, de Oekraïense Orthodoxe Kerk en de anderen onder wie ook het Oekraïense Bijbelgenootschap.’
Oekraïners en Oekraïense kerken zijn nogal sceptisch over het standpunt van paus Franciscus over de oorlog in Oekraïne. Zien jullie een verschil tussen het standpunt van de Wereldraad van Kerken en paus Franciscus?
Oleksandra: ‘Ik zie wel enige overeenkomst tussen de paus en de Wereldraad van Kerken in die zin dat beiden een evenwichtige positie zoeken door Rusland niet de agressor te noemen. Ik weet dat de commissie voor Public Issues heel hard heeft gewerkt. Misschien is deze verklaring de hoogst mogelijke en is de Wereldraad van Kerken op dit moment niet klaar om een sterkere verklaring af te leggen.’
Roman: ‘Het zijn naar hun aard twee verschillende instellingen: de paus is één persoon die aan het hoofd staat van de Katholieke kerk en de Wereldraad van Kerken beschouwt zichzelf als een platform voor dialoog. Het zijn dus twee verschillende organisaties. Ook het persoonlijke standpunt van de waarnemend secretaris-generaal van de Wereldraad van Kerken, dr. Ioan Sauca, is niet hetzelfde als de positie van de paus. Als het gaat om de verklaring over de oorlog is de positie van de Wereldraad van Kerken flexibeler, mede dankzij het conciliaire karakter van de Wereldraad. We zien de afgelopen zes maanden in de Wereldraad van Kerken een ontwikkeling naar meer rechtvaardige uitspraken.’
Wat verwachten jullie ervan als Oekraïense kerken in de toekomst lid worden van de Wereldraad van Kerken?
Oleksandra: ‘Het is goed voor onze kerken om in een internationale gemeenschap te zijn, dan kunnen ze zich engageren met alle onderwerpen die hier worden besproken. En in Oekraïne hebben we een goede oecumenische samenwerking. In Kiev ben ik actief in een groep jonge mensen uit verschillende christelijke kerken, en ook mensen met een joodse en islamitische achtergrond doen mee. Er is echt interesse en potentieel voor oecumene in Oekraïne. We kunnen dergelijke ervaringen delen in de bredere gemeenschap van WCC.’
Hoe ga je nu naar huis?
Oleksandra: ‘Ik kijk ernaar uit om naar huis te gaan, ik zal blij zijn als ik terug ben in Kiev. Het is voor mij de mooiste plek ter wereld. In het begin van de oorlog moest ik de stad ontvluchten naar het westen, maar ik was rusteloos, mijn hart bleef verlangen naar Kiev. Voor mij was deze Assemblee een gelegenheid om de informatie over wat er in mijn land gebeurt onder zoveel mogelijk mensen te verspreiden. Ik hoop dat ze nu een betere visie hebben en die met anderen delen. Ik voel me nu rustig. Ik heb mijn opmerkingen gemaakt, ik heb me uitgesproken in de plenaire vergadering, ook Roman. Wat kunnen we meer doen?’
Heleen Zorgdrager
- Verklaring van de 11e Assemblee in Karlsruhe, Duitsland: ‘War in Ukraine, peace and justice in the European region‘
Foto’s: Albin Hillert/WCC