Bemoediging in tijden van corona

We hoeven niet bang te zijn. Ook als de stormen van het leven over ons heen komen, blijft God bij ons. De opdracht is om Kerk te zijn zoals Jezus die wil. Dit is de kern van de meditatieve bijdrage van de trappistenmonnik-bisschop Lode van Hecke in de bundel Kerk in tijden van corona van uitgeverij Adveniat. Die positieve toon van hoop en bemoediging kenmerkt de hele bundel. Uitgever en programmamaker Leo Fijen nam het initiatief tot dit boek. De gevolgen van de coronapandemie voor het kerkelijk leven in zijn eigen parochie, brachten hem op het idee om katholieke en protestantse kerkleiders, theologen en denkers uit Nederland en Vlaanderen uit te nodigen om hun visie op het kerkelijk leven in coronatijden op papier te zetten. De meeste auteurs zijn overigens van katholieke huize; de bijdragen van protestantse auteurs geeft aan de bundel een oecumenische dimensie, zoals ook de presentatie van het boek in het Landelijk Dienstencentrum van de Protestantse Kerk op 18 augustus jl.

Diagnose

Het boek is onderverdeeld in drie delen. Door het hele boek heen zijn aansprekende en hoopvolle teksten van Kris Gelaude opgenomen. In het eerste deel wordt de diagnose gesteld. De analyses van mgr. Gerard de Korte en ds. René de Reuver lopen vrijwel parallel. Beiden spreken over de kwetsbaarheid, de grenzen van de maakbaarheid en het belang van de gemeenschap en de missionaire opdracht. De impact van de coronacrisis op de kerken is groot, maar de Kerk gaat door, ook nu. Mirjam Spruit van het Centrum voor Parochiespiritualiteit sluit het eerste deel af met een essay over de lessen die parochies uit deze tijd trekken. Haar stelling is dat missionaire parochies met een duidelijke visie en boodschap zich het snelste konden aanpassen.

Dilemma

Het tweede deel is gewijd aan het dilemma of online-vieringen de plaats in kunnen nemen van fysieke kerkdiensten. Volgens Sam Goyvaerts heeft deze tijd ons juist doen beseffen hoe fysiek liturgie eigenlijk is. Hij pleit ervoor om opnieuw aandacht te besteden aan vormen van huisliturgie, die lange tijd kenmerk van het katholieke geloofsleven waren. Nynke Dijkstra gaat in haar bijdrage in op de kansen en mogelijkheden van de Kerk online. Deze tijd daagt ons uit om onze manieren van kerk-zijn, van vieren en vergaderen opnieuw onder de loep te nemen. Na de pandemie moeten we niet te snel het oude normaal herstellen.

Een onderscheid tussen een katholiek en protestants aanvoelen van sacramentaliteit komt aan het licht in de bijdrage van dr. Anton ten Klooster. Ten Klooster keert zich tegen de mogelijkheid van sacramentele vieringen op afstand. Hij is er duidelijk over dat online-vieringen geen volwaardig alternatief zijn. Vanwege de sluiting van de kerken konden katholieken van maart tot juli 2020 geen communie ontvangen. Door het moderamen van de Protestantse Kerk in Nederland werd als alternatief voor de viering van het Avondmaal in de Goede Week de suggestie gegeven om thuis voor de online viering brood en wijn klaar te zetten als zichtbare tekens van het lichaam en bloed van Christus. Volgens Ten Klooster is dit een schijnoplossing. Hebben we het gemis van de sacramenten dan eigenlijk wel willen voelen, zo vraagt hij.

Duurzame toekomst

Het laatste deel bevat een vijftal artikelen waarin voor zover dat mogelijk is op de toekomst van de Kerk gereflecteerd wordt. Bram van de Beek voorziet een verschuiving van de eertijds grote kerken naar het ontstaan van kleine gemeenschappen die zich door God laten aanspreken en gezeggen. Onverminderd van belang blijft dat die goed worden aangestuurd om niet in hobbyisme te vervallen. Van de Beek houdt vast aan het objectieve karakter van Woord en Sacrament die tegenwoordig gesteld moeten worden en betekenis hebben, ook als wij niet aanwezig (kunnen) zijn. Wat hem betreft zijn de online diensten mooi, maar niet meer dan een surrogaat, het bekijken van een kerkdienst op afstand. Hilde Kieboom, voorvrouw Sant’Egdio in Vlaanderen, legt de prioriteit van de Kerk bij het omzien naar ouderen en daklozen. De Kerk is geroepen om daar te zijn waar de nood het hoogst is. In een tijd waarin iedereen in het bijzonder oog heeft voor eigen veiligheid en gezondheid, dreigen de meest kwetsbaren buiten de boot te vallen. Sant’Egidio richt zich primair op die diaconale opdracht en weet paus Franciscus aan haar zijde. De reflectie van Erik Borgman sluit hier bij aan. Hij voorziet dat de Kerk van de toekomst een fragiel netwerk van gemeenschappen en locaties zal zijn en niet langer ‘een sterke en centraal geleide institutie’. Deze lokale gemeenschappen leggen een grote vitaliteit aan de dag. Hoe kwetsbaar ook, zij vormen een krachtig netwerk in de samenleving. Herman Rompuy, tenslotte, zoekt in zijn bijdrage naar lichtpunten van hoop die kunnen helpen de authenticiteit en geloofwaardigheid van de Kerk te herwinnen. Daar is behoefte aan en dat kan niet alleen overgelaten worden aan kerkelijke structuren. Hopen is een werkwoord waar iedere christen op mag worden aangesproken.

Gezegende

Ter afsluiting één van de gedichten van Kris Gelaude die werkelijk een dimensie aan deze bundel toevoegen:

Gezegende

uw woord, uw licht
uw eindeloos ontfermen,
hebt Gij van meet af aan gebogen
naar wie klein en ongeacht zijn.
Zij zijn het aangezicht geworden
waarmee Gij ons aankijkt.
Ontvouw in ons
de aandacht
en het onvermoeibare mededogen
dat wij u
in geen levende voorbijgaan.
Indachtig dat Gij hebt gevraagd:
‘Waar is uw broeder?’

Beitel die vraag in onze ziel.
Herstel eens en voorgoed het inzicht
dat er geen hogere bestemming is
dan mens te worden,
indachtig en gerechtig,
als die ene
weergaloze mens,
Jezus

(Kris Gelaude)