‘Gezegend zij onze God, immer, nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen’. Vader Theodoor van der Voort, priester van de Russisch Orthodoxe Kerk in ons land zet aan voor de liturgische opening van de Raad van Kerken. In de kapel van Dijnselburg in Zeist, waar de Raad te gast is, lezen verschillende raadsleden op aanwijzing van deze priester de psalmen voor deze liturgie. ‘Heer, ontferm U’ klinkt het. En direct nog 39 keer. De voorlezer legt accenten met hard en zacht. Na afloop van de orthodoxe liturgie verlaten we in stilte de kapel.
Ter vergadering is het eerste agendapunt een gesprek over de Orthodoxe traditie. De Raad van Kerken wordt bevolkt door verschillende kerkelijke tradities b.v. katholiek, protestant, evangelisch, of vrijzinnig, die allemaal mee denken en discussiëren over hoe het verder moet met de eenheid, en met kerk zijn in Nederland en daarbuiten, nu en in de toekomst. De Raad heeft echter besloten om stil te staan bij de verschillende kerkelijke tradities, en de Orthodoxe was de eerste.
Vertegenwoordigers van de in ons land gevestigde Russisch Orthodoxe kerk, de Syrisch Orthodoxe kerk en de Koptische Kerk waren aanwezig, een papier met informatie lag op tafel. Maar de liturgie eerder die ochtend maakte indruk: ‘Ik voelde mij letterlijk in een andere ruimte, het deed mij goed. Maakt het trouwens voor u als orthodoxen verschil of u de liturgie hier in het westen of in het oosten viert?’ wilde een afgevaardigde weten. Nee, vertelde Samuël Dogan, priester van de Syrisch Orthodoxe Kerk, de beleving is hetzelfde, maar het wordt in de toekomst anders omdat de jeugd hier de taal niet meer verstaat. Verscheidene afgevaardigden toonden zich verheugd over de aanwezigheid van de Orthodoxe Kerken in ons land. ‘Wij in het westen met onze nogal dogmatische benadering, hebben de orthodoxen nodig. De benadering vanuit poëzie en liturgie geven een heel andere toonzetting’. ‘Ik vind het boeiend te merken dat de orthodoxie de traditie waardeert en uitwerkt vanuit de Bijbel, juist daar waar men in het westen soms de neiging heeft om met onduidelijke spiritualiteit naar buiten te komen’.
De katholieke en protestantse afgevaardigden herkennen in hun eigen traditie elementen van de orthodoxe kerken. Van de zijde van de Rooms Katholieke Kerk en de Oud Katholieke Kerk werd benadrukt dat in de besprekingen op internationaal niveau met Orthodoxe kerken over herstel van eenheid en erkenning belangrijke stappen zijn en worden gemaakt, al zijn er nog grote verschillen tussen de kerken uit het Oosten en het Westen. Heel aardig was de constatering door een protestantse afgevaardigde van een belangrijk verschil tussen bijvoorbeeld de Russisch Orthodoxe en de Syrisch Orthodoxe Kerk. De Russisch Orthodoxie werkt veel met iconen, bijvoorbeeld Christus of de Moeder Gods geschilderd op houten panelen. Deze iconen worden gebruikt om orthodoxe theologie ook in de vieringen duidelijk te maken. De Syrisch Orthodoxe Kerk maakt in de liturgie veel gebruik van poëzie, gesproken en gezongen. Een rijke traditie van de orthodoxie waar de kerken in Nederland wat betreft priester Samuël Dogan hun voordeel mee kunnen doen. Vertaal onze liturgie en kies uit wat nodig is om in deze tijd de kerk vorm te geven, was zijn uitnodiging.
Voltooid leven
Op tafel van de Raad van Kerken ook een eerste proeve van een notitie over wat in de politiek is gaan heten het Voltooid Leven. De regering Rutte II wil stervenshulp regelen voor mensen die hun leven voltooid achten en D66 bereidt inmiddels een wetsontwerp voor om dit mogelijk te maken. Wat vinden de kerken van die maatschappelijke en politieke discussie? De Raad heeft ervoor gekozen om als platform voor oecumenische reflectie vanuit de ethiek kanttekeningen bij de discussie te plaatsen. Het zal een bijdrage aan de discussie worden en niet een maatschappelijk statement, ook omdat in de kerken verschillend over dit onderwerp gedacht wordt. Maar wel is duidelijk dat in de Raad en alle daarbij aangesloten kerken grote zorg bestaat over de maatschappelijke en politiek discussie die zonder meer lijkt aan te sturen op een wettelijke regeling om het leven met steun van de overheid te kunnen beëindigen.
Raadsleden willen de wens van sommige mensen om te sterven omdat zij hun leven voltooid achten niet bagatelliseren, maar het is de vraag of de overheid dit moet organiseren. Is het trouwens wel aan mensen om te bepalen wanneer een leven voltooid is, was een retorische vraag uit de Raadsvergadering. Grote problemen waren er ook met het woord ‘voltooid’ in deze discussie. Als een kunstwerk voltooid is, is het pas de moeite waard. Moeten we het niet hebben over het begrip levensmoe, zo werd opgemerkt. Anderen in de Raad wezen erop dat de discussie om steun van de overheid bij het beëindigen van het eigen leven, niet los gezien kan worden van besluiten in de politiek over bezuinigingen in de zorg waardoor vooral veel oudere mensen zich erg ongelukkig voelen. Een werkgroep van de Raad heeft alle opmerkingen genoteerd en werkt verder aan een publicatie op korte termijn waarin ‘de derde levensfase’ inkleuring krijgt. Denk aan een bijbels-theologische reflectie, inbreng in de publieke discussie over voltooid leven, het kritisch tegen het licht houden van ervaringen met euthanasie, maar ook praktisch-pastorale adviezen voor de kunst van het leven ‘in de derde fase’.
Kerkproeverij
De Kerkproeverij, de gezamenlijke actie van veel kerken in het weekend van 9 en 10 september om mensen van buiten de kerk uit te nodigen eens mee te gaan naar een mis of kerkdienst, is goed bevallen. Bij een eerste inventarisatie bleek dat de landelijke actie aanstekelijk heeft gewerkt voor lokale geloofsgemeenschappen. Ook raadsleden moesten echter erkennen dat niet al de mensen die zij uitgenodigd hadden om zondag eens langs te komen, ook kwamen. Kerkproeverij maakte veel deelnemende kerken duidelijk dat zo’n actie je ook dwingt na te denken over wat er zondag in de kerkdienst allemaal gebeurt en of dat voor iedereen wel zo duidelijk is. De kerngroep vanuit de Raad die de Kerkproeverij organiseerde, heeft de deelnemende lokale geloofsgemeenschappen om een evaluatie gevraagd, zodat kan worden onderzocht of een 2e versie van de Kerkproeverij de moeite waard is.
Foto’s:
1. Vader Theodoor in gesprek met vader Yousab
2. Een icoon, zoals ze in de orthodoxe traditie een belangrijke rol spelen