Het was de herdenking van 500 jaar Reformatie, een feest van de Protestantse Kerk in Nederland. Maar wie denkt dat het wel een introverte bijeenkomst zal zijn geweest, vergist zich. Bijna in ieder programma-onderdeel werd recht gedaan aan de oecumenische gedachte. Een hoogtepunt was ongetwijfeld de uitspraak van mgr. Hans van den Hende, lid van de Raad van Kerken en voorzitter van de bisschoppenconferentie, die zijn bijdrage aan de middag afsloot met de uitspraak: ‘Herstel van eenheid is Reformatie van vandaag’.
Een internationaal gezien bijzonder moment was de groet van de voorzitter van de Lutherse Wereldfederatie, bisschop Munib Younan. En daarop aansluitend enkele filmbeelden van de historische bijeenkomst van paus Franciscus die de viering van 500 jaar Reformatie bijwoonde in het Zweedse Lund. Het gaf het besef bij de aanwezigen in Amsterdam onderdeel te zijn van een grote wereldkerk en een internationale beweging van vereniging en oecumene.
Mgr. Hans van den Hende had er bij kunnen zijn in Lund. Hij was genodigd. Maar hij koos voor de Nederlandse viering, omdat oecumene in de eigen omgeving belangrijk is, aldus de Rotterdamse bisschop. Hij sprak over een groeien in de 
eenheid in Nederland. Het was voor het eerst, zo memoreerde hij, dat de Rooms-Katholieke Kerk officieel meedoet met een herdenking van de Reformatie. ‘Er is het besef dat rooms-katholiek en protestant meer bindt, dan dat er dingen zijn die ons gescheiden houden’. Het is de Geest zelf, die de kerken leidt van conflict naar gemeenschap. ‘De geloofwaardigheid groeit op het moment dat de eenheid zich verdiept’. Van den Hende referereerde ook aan de oecumene van het bloed, de christenen die als martelaar door het leven moeten gaan omwille van hun geloof.
Voorafgaand aan de bisschop ging de nieuwe scriba van de PKN, ds. René de Reuver in op het karakter van de protestanten en het belang van de Reformatie. Hij sprak over de bevrijding van angst, die Luther mocht ervaren dankzij de werking van het evangelie. De politicus Ab Klink noemde de vrijheid en de tolerantie essentieel voor het protestantisme. Dr. Janneke Stegeman, de theologe van het jaar, noemde de zelfkritiek als belangrijk criterium. In zekere 
zin daar tegenover pleitte prof. dr. Wim Janse (voorzitter van de Raad van Advies van Refo500) voor zelfbewustzijn. En prof. dr. Mirjam van Veen (VU), roemde het vakmanschap, dat dankzij Luther, profiel heeft gekregen; Luther, zo legde ze uit, was de eerste die het woord ‘beroep’ in de mond nam.
Verhalenverteller Kees Posthumus mocht de middag openen met een half uur cabaret. Onder het motto ‘Kom naar voren’ nam hij de identiteit aan van verschillende types die de reformatie hebben meegemaakt. Hij dook eerst in de huid van Catharina van Bora, de non die later huwde met Maarten Luther. ‘Natuurlijk heb ik niet alle 95 stellingen gelezen’, sprak ze relativerend. Hendrik de Bakker kwam aan het woord als broer van Jan de Bakker, die omwille van zijn geloof in Den Haag werd gewurgd, verbrand en opgeblazen. Dominee Menso Alting vertelde over de duizenden protestanten die naar Emden vluchtten. En de drukker Christopher Plantijn benoemde zijn 
combinatie van ondernemerschap en ideologie. Hij drukte het werk van de Reformatoren, maar met een zelfde rust legde hij een missaal of koran op de drukpersen, aldus de verhalenverteller. De Friese doopsgezinde voorganger Menno Simonsz sloot de rij. Kees Posthumus rondde zijn bijdrage af met een slotlied over ‘lastige klanten / vooral de predikanten’ en over de motivatie ‘uit je tene / voor de oecumene’.
Dr. Margriet Gosker gaf het startschot voor de estafette ‘Als een lopend vuur’ dat door alle provincies zal gaan. Elke provincie zal een stelling toevoegen aan het werk van Luther, zo is de bedoeling. Limburg bijt de spits af met een bijeenkomst op 13 november in Roermond.
Ferdinand Borger heeft een special film gemaakt voor de protestantse kerk. Hij gaf drie doorkijkjes naar gemeenten, eerst naar de gemeente Hoek waar de kerk afbrandde en weer hersteld werd. Toen naar Vlieland waar hij de paaspelgrimage naar voren haalde. Het thema, aansluitend bij de pelgrimage waartoe de Wereldraad oproept, impliceert vier dagen van bezinning in de dagen uitlopend op Pasen. Het eiland leent zich uitstekend voor die rol als een soort 
Nederlands Iona. Amsterdam de Bijlmer was de derde plaats, waar een pioniersplek is met een klooster, waar acht gasten terecht kunnen en men zich toelegt op het brouwen van bier.
Een vesper sloot de samenkomst in de Lutherse Kerk af. Ds. Karin van den Broeke verzorgde de overdenking en sprak positief over de oecumene. Zij signaleerde een breedte die kerken elkaar in de oecumene weer gunnen. ‘Over kerkgrenzen heen is er het besef van een God die roept en draagt’. De katholiciteit recht doend werd de overdenking gevolgd door de lofzang van Maria. En de vesper eindigde met een voluit Luthers akkoord. Ds. Andreas Wöhle, zelf predikant van de lutherse kerk waar de mensen samenkwamen, sprak het lutherse avondgebed uit. En de bezoekers zongen tot slot een speciaal lutherlied met tekst van Andries Govaart ‘We leven van genade’.
Er waren vele leden van de Raad van Kerken als gast aanwezig. Om een paar namen te noemen: Samuël Dogan van de Syrisch-Orthodoxe Kerk, Dirk Gudde voorzitter van de Raad van Kerken, Peter Nissen van de Remonstrantse 
Broederschap, Jannie Nijwening van de Doopsgezinde Gemeenten, Yosé Höhne en Jasje Nottelman van 2of3bijEEN, Jeanne van Hal van het Leger des Heils, Joop Albers van de Anglicaanse Kerk, Hildo Bos van de Orthodoxe Kerk.
Foto’s:
1. Andreas Wöhle en Perla Akerboom verbeelden Maarten Luther en Catharina van Bora en heten de mensen welkom.
2. Er was veel belangstelling voor de opening van het jubileumjaar.
3. Diverse oecumenische gasten gaven acte de présence, hier Jannie Nijwening van de Doopsgezinde Sociëteit.
4. Peter Sleebos (VPE) naast Sjaak van ’t Kruis (PKN).
5. Diverse deelnemers hadden een oecumenisch symbool, hier de stropdas van prof. Jan Jongeneel.
6. Bij de uitgang kregen de bezoekers een tas met cadeautjes, daarin onder meer een flesje Lutherbier en een boekje met 95 aforismen van Rikkert Zuiderveld en cartoons van Roel Ottow.
Tekst van mgr. Hans van den Hende:
Het is voor de eerste keer dat katholieken en lutheranen wereldwijd samen de Reformatie gedenken. In 2017 is het 500 jaar geleden -een half millennium- dat de augustijner pater Maarten Luther zijn stellingen bekend maakte. Hij had destijds niet de bedoeling een nieuwe kerk te stichten. Maar toch kwam het tot een breuk, tot verwijdering en strijd.
Het is nu voor de eerste keer dat katholieken en lutheranen samen stil staan bij de gebeurtenis van de Reformatie, 500 jaar geleden. In oecumenisch verband de Reformatie herdenken betekent niet dat we de verdeeldheid vieren als hoogtepunt of dat we verdeeldheid gaan benadrukken als rode draad in de kerkgeschiedenis. Wanneer we samen stil staan bij de Reformatie, dan maken we duidelijk te beseffen dat herdenken hand in hand mag gaan met groeien in eenheid. Samen gedenken betekent dat we de overtuiging hebben dat er méér dingen zijn die katholieken en Lutheranen verbinden dan verdelen. Fundamenteel is dat we door de Doop geroepen zijn om deel uit te maken van het ene lichaam van Christus. Vandaag komt paus Franciscus naar Zweden, naar Lund, de plaats waar in 1947 de Lutherse wereldfederatie werd opgericht, 60 jaar geleden.
Het jaar 2017 is ook de vijftigste verjaardag van de katholiek-lutherse dialoog, die officieel begon in 1967 na het Tweede Vaticaans Concilie. De paus komt niet alleen om te kijken en te praten, hij komt naar Zweden juist ook om te bidden, om samen in gebed verenigd te zijn. Want het gebed heeft -de jaren door- de ontmoeting en de onderlinge gesprekken ten diepste gedragen.
Op de eerste plaats de kracht van het gebed van Christus zelf: ‘Ik bid niet alleen voor hen, maar voor allen die door hun verkondiging in mij geloven. Laat hen één zijn, Vader’ Joh. 17, 20-21).
Op de tweede plaats ons eigen aanhoudend bidden, in navolging van de Heer. We zijn als christenen tot een nieuwe dialoog gekomen. De dialoog tot herstel van eenheid stelt niet alleen hoge eisen aan het gesprek dat gevoerd wordt maar vraagt ook een innerlijke gezindheid, n.l. dat je bereid bent en in staat om rekenschap te geven van je geloof in Christus en dat je wilt luisteren omdat je oprecht geïnteresseerd bent in wat de ander in geloof te zeggen heeft, in het besef dat het de heilige Geest is die ons leidt van conflict naar gemeenschap.
De eenheid die ons voor ogen staat is zo rijk aan barmhartigheid: dat we reeds nu in woord en werk kunnen getuigen van de liefde van God, samen dienstbaar aanwezig zijn in onze wereld van nu die zozeer gewond is door onrecht en verdeeldheid, door strijd en geweld, door vernietiging van mens en milieu. De geloofwaardigheid van christenen groeit op het moment dat onze eenheid zich verdiept en steeds meer gericht is op een toekomst die rijk is aan belofte en aan de vruchten van de Geest. Uiteindelijk draagt de Reformatie pas echt vrucht wanneer we onze verdeeldheid te boven komen: herstel van eenheid is de Reformatie van vandaag.
+ J.H.J. van den Hende
Kort woord bij “Vijfhonderd jaar en verder”, uitgesproken op 31 oktober 2016 in de Oude Lutherse Kerk in Amsterdam bij de bijeenkomst van de Protestantse Kerk in Nederland in het kader van het Reformatiejaar