De kerk ontwikkelt zich naar een nieuwe situatie die je kunt vergelijken met die van de kloosters in vroegere tijden. De gelovigen die de kerk trouw blijven, zijn als monniken die de lofzang gaande houden en die de passanten opvangen en even met ze meelopen voordat de voorbijgangers weer verder trekken.
Woorden van een dergelijke strekking heeft Klaas van der Kamp, algemeen secretaris van de Raad van Kerken gesproken, voor radio-KerkinKeistad bij wijze van een terugblik op 2015 en een vooruitblik op 2016.
Een beetje verwarrend, noemde hij de reis van 2015 naar 2016, omdat er een overvloed aan prikkels op mensen afkomt. ‘De globalisering impliceert dat we veel weten van wat er over de hele wereld gebeurt en tegelijk maakt dat de beeldvorming confuus’.
Hieronder volgt het verhaal, zoals Klaas van der Kamp dat voor de radio heeft uitgesproken, een terugblik op 2015 en een vooruitblik op 2016.
‘Kijk alleen al naar de manier waarop we onze jaren tellen. We spreken in het westen over 2015, 2016. Maar moslims tellen vanaf de reis van Mohammed van Mekka naar Medina en spreken over 1394. De joden rekenen vanaf de schepping en spreken over 5776. Zelfs in christelijke kring houden we er een verschillende benadering op na. De Kopten rekenen vanaf de vervolgingen onder keizer Diocletianus en tellen nu het jaar 1732. Ga je bij de wetenschap te rade, dan geraak je verder in verwarring. Wetenschappers spreken over miljoenen alsof het seconden zijn. Ze hebben het vermoeden dat Dionysius Exiguus, die als monnik de Juliaanse kalender introduceerde, een foutje heeft gemaakt bij zijn tellingen. Hij zou zich 6 jaar vergist hebben. En zo moet je achteraf zeggen, dat Jezus Christus 6 jaar voor de geboorte van Jezus Christus is geboren…’.
Wil je bij zo’n confuus beeld van de wereld overzicht houden, dan moet je kijken als pelgrim. Mag ik u uitnodigen om als pelgrim met me mee te zien naar de ontwikkelingen? Een pelgrim is iemand die met enige distantie kijkt. Je moet – zoals kinderen het zeggen – door de spleetjes van je ogen kijken. Af en toe doen we dat in Amersfoort letterlijk. Jonge mensen – onder meer Pabo-studenten – gaan met de Raad van Kerken door de stad Amersfoort heen. We doen de St. Joris aan, de Oud-Katholieke Kerk op het Zand, de synagoge in de binnenstad en de Van Galenstraat waar een moskee is. En om te voorkomen dat we alleen gebedshuizen bezoeken, bouwen we ook haltes in bij gewone plaatsen. Zo stonden we afgelopen jaar in de Schimmelpenninckstraat no 56. Het lijkt een willekeurig huis. Het is de zetel van een bedrijf wat mobiele operatiekamers levert. We stopten er met de studenten en vertelden de jonge mensen het verhaal van de mobiele operatiekamers als symbool voor het leven. We lazen er enkele teksten. En wilden duidelijk maken dat gewone mensen een bijdrage leveren aan het leven. Maar voorbijgangers waren dat niet gewend, dat je ook op min of meer gewone plaatsen een halt maakt in de stad. Die keken er van op. Ze bleven staan. En één hoorde ik later zeggen: ‘De politie zal zo wel komen’. Hij veronderstelde dat je alleen nog stilstaat bij andere mensen als er bijzondere prikkels zijn. Als mensen iets doen wat ook op televisie zou moeten komen. Op zo’n moment realiseer je je dat je als pelgrim anders om je heen kijkt, dat je probeert bewust te kijken’.
‘Wat gebeurde er in 2015 op kerkelijk erf? Als pelgrim terugkijkend en vooral naar de kerk ziend, zijn er enkele ontwikkelingen. Je merkt dat de Rooms-Katholieke Kerk meer waardering krijgt. Mgr. Gerard de Korte werd theoloog des vaderlands. De paus wordt geknuffeld door iedereen in Nederland. Niet omdat hij van lichte zeden is, maar omdat hij laat merken innerlijk met barmhartigheid bewogen te zijn. We hebben gezien dat mgr. Hans van den Hende een belangrijke bijdrage levert aan oecumene. Al dat soort mensen zorgt er voor dat de bisschop een gouden kroon draagt. De PKN heeft waardering voor de manier waarop men het bisschopsambt invult. En men overweegt nu ook een soort van bisschoppen te introduceren’.
‘2015 was het jaar van het klimaat. De inkt van de contracten is nog niet helemaal droog. De verdienste van de tekst is niet dat de temperatuur maar twee graden mag stijgen. Dat is op zich nog veel te veel; er moeten nog steviger maatregelen worden getroffen. Grootste verandering is dat je zelf niet meer het centrum van de wereld bent. De joden wisten dat allang, die zeggen dat de vlo nog geschapen is voordat de mens is geschapen. Voor niet-joden, anderen, is het wennen’.
‘Ik verhaalde u van die tocht door Amersfoort. We kwamen langs de Onze Lieve Vrouwentoren. Ik vertelde de studenten trots van het Amersfoortse mirakel. En dat dit het centrum van Nederland is. Daarna wees ik op het plaveisel, waar het kadaster zoiets duidelijk maakt. Een slimmerik zei: Hoe meet je dat? De Grieken hebben in Delphi een steen rechtop gezet die ze zien als de navel van de wereld. Iedereen heeft de neiging een centrum aan te wijzen in zijn eigen buurt; u doet het in Amersfoort, de Grieken doen het in Delphi. Ik moest hem gelijk geven. Ik was ooit met een klein kind, Suze heet ze, in een speeltuin. Het kind raakte me kwijt en het zei niet: ‘Waar ben je?’ Het zei: ‘Waar is Suze dan?’ Ze zag zichzelf als centrum van de wereld. Zo bouwt ieder zijn of haar eigen wereldbeeld op, met zichzelf in het middelpunt’.
‘Over Delphi gesproken. 2015 was het jaar van de Grieken. Hoe lang deden we er niet over om weer subsidie te geven? Het lijkt een bodemloze put, dat financieren van de Griekse schatkist; uiteindelijk zijn de politici overstag gegaan, om de eenheid in Europa te bewaren, cijferaars rekenden ons voor dat we er uiteindelijk zelf aan verdienen. Ik moest zelf wel even slikken. Ik weet dat de Griekse kerken internationaal weinig bijdragen aan de kerkelijke oecumene. En dat terwijl de grootste kerk in Griekenland best redelijk bemiddeld is en bezit heeft, maar als het collectezakje voorbij komt, kijkt men als de arme Lazarus’.
‘2015 was het jaar van het omvallen van kerkelijke omroepen. IKON, RKK. 2015 was het jaar van verder veralgemeniseren van het onderwijs. 2015 was het jaar van de vluchtelingen. Dat vooral. Wie herinnert zich niet de beelden van het jongetje op het strand?’
‘Willem Wilmink schreef er in de jaren negentig een gedicht over. Dat was in een tijd dat hij nog niets wist van de huidige berichten in de media. Herman van Veen zingt het. Ik lees u twee strofen voor.
Ze trekken over bergen
doorkruisen de woestijn
of zwerven over zeeën
om vrij te zijn.
Iedereen blijft hopen
dat hij nog een toekomst heeft
rust voor zijn vermoeide hoofd
Een plek waar hij in vrede leeft.
Het gedicht heeft een profetische strekking, kan je achteraf zeggen. Bijzonder is ook, dat het gedicht zo religieus is getint. De schrijver Willem Wilmink was helemaal niet gelovig opgevoed. Zijn vader was uitgesproken anti-kerkelijk. Van hem gaat het verhaal dat er mensen aan de deur kwamen om geld voor de kerk. Wilmink senior weigerde. De mensen zeiden: ‘Toe geef iets. We moeten de kerk kleiner maken’. En Wilmink antwoordde: ‘Dan geef ik graag iets, want de kerk kan me niet klein genoeg zijn’. Willem junior is in zo’n klimaat opgegroeid. Hij heeft niet meer de aversie tegen de kerk, die je bij de eerste generatie buitenkerkelijken soms kan waarnemen. Hij heeft een onbevangen houding. Je merkt het aan het gedicht in woorden als ‘hoop’ en ‘vrede’. Het zijn spirituele termen, die in alle onbevangenheid kunnen worden gebezigd. Daarmee is Willem Wilmink misschien wel een proto-type van de mens aano 2016. De verstokte atheïsten verdwijnen naar de achtergrond. De Jeroen Pauwen verliezen hun veren. Er komt een nieuw type mens. Een generatie met onbevangenheid, soms zelfs nieuwsgierigheid, als het over geloof en spiritualiteit gaat. Tegelijk veranderen de kerken. De kerken krijgen het karakter van kloosters. Niet iedereen komt er. De groep van gelovigen die blijft komen, krijgt de rol van monnik. De regelmatige kerkgangers ontvangen de passanten, die niet iedere week de kerk bezoeken, maar zo af en toe op sleutelmomenten in hun leven komen, of gewoon, omdat ze er even zin aan hebben; ze worden als ze binnenstappen door de monniken ontvangen, in de gemeenschap opgenomen voor een moment. Kerkgangers en toevallige bezoekers leven even mee met elkaar. Daarna gaat een ieder weer zijns weegs’.
‘En dan staan we al met één been in 2016. Hoe zal 2016 er uitzien? Deo Volente. 2016 jaar wordt het jaar waarin een grote campagne wordt gevoerd voor blijvende aanwezigheid van christenen in Syrië. Dat is belangrijk. De helft van de christenen is in die landen verdwenen. En dat terwijl de landen de bakermat vormen van het christendom. De mensen in Syrië spreken in de kerk nog Aramees. De moedertaal van Jezus. Ondenkbaar dat in dat soort landen geen kerk meer zou zijn’.
‘2016 zal het jaar zijn waarin hernieuwde aandacht is voor de beleving van de eucharistie en het avondmaal. De kerken ontdekken dat ze daarin steeds dichter bij elkaar komen. Was het voorheen zo dat men in de RKK veel nadruk legde op de transsubstantiatie, daar is nu meer aandacht voor het mysterie van het geloof, zonder zich tegenover een ander te profileren. De protestanten hebben de neiging meer het geheim recht te doen. Het is niet gewoon brood van de bakker of wijn van de slijterij die ze eten en drinken. Ze beseffen dat het avondmaal anders is en een heilig karakter heeft. De kerken zijn in die opvatting dichter bij elkaar gekomen’.
‘2016 jaar zal het jaar zijn dat er een heuse Nederlandse vrouwenbijbel verschijnt. We kennen dergelijke uitgaven uit de Verenigde Staten. Maar voor Nederland is het nieuw. Dat je een bijbel hebt met kanttekeningen voor vrouwen. En daardoor ga je hernieuwd lezen’.
‘2016 jaar zal het jaar zijn van de barmhartigheid. De paus heeft de deur opengezet. Er komt een nieuw knooppunt kerken en armoede. Dat is nodig, want armoede neemt toe. De sociale ongelijkheid verankert zich verder in de samenleving. Dat laatste is dan ook het thema bij biddag en dankdag en 1 mei’.
‘2016 blijft het jaar van de pioniers. De pioniers, voorgangers, zoeken naar nieuwe wegen. Niet alleen de PKN heeft daarvoor programma’s. Je merkt het ook bij andere kerken, bijvoorbeeld bij de Zevendedagsadventisten. De pioniers zijn het prototype van de nieuwe gelovigen. Ze zijn monniken. Wil je een goede pionier zijn, dan moet je niet alleen terugzien op hoe het was, maar ook vooruitzien op de taak die je als kerk in de toekomst meer en meer zal innemen. Dat is even wennen, omdat je geneigd bent je oriëntatie in het verleden te zoeken’.
‘Confucius vertelt het verhaal van een groep reizigers. Ze trekken door een landschap. Ze komen bij een rivier. Ze kunnen niet verder. Dan komt iemand op het idee om van hout een vlot te maken. Dat doen ze. En met het vlot komen ze aan de overkant. Aan de andere kant gekomen zijn ze zo blij dat het vlot hen naar de overkant heeft gebracht dat ze besluiten het vlot op de schouders te nemen en verder te reizen. Het pijnlijke is alleen dat ze daarna nooit meer een rivier zijn tegengekomen. Zo is datgene wat hen eerst heeft geholpen, later alleen maar een last geworden’.
‘Het is om die reden dat Jezus zijn discipelen uitstuurt en het advies meegeef: Neem geen extra schoenen, geen reistas, geen extra voedsel mee (Lucas 10). Zo weten ze dat ze bij de eerste bocht anderen moeten aanspreken. Want ze hebben water nodig, voedsel, schaduw. En dat is nou net de bedoeling van Jezus, dat mensen elkaar opzoeken. Dat ze zijn als pelgrims die het niet zoeken in bezit, maar in onderlinge verhoudingen’.
‘In die zin wens ik allen een goede pelgrimsreis toe in 2016. Namens radio Kik, namens de kerken in het prachtige Amersfoort, en namens de Raad van Kerken in Nederland’.
Wie de uitgesproken tekst van Klaas van der Kamp integraal wil horen, kan hieronder klikken: