I. De christelijke kerken
‘Living oecumene’ (actieve oecumene): deze woorden beschrijven de oecumenische situatie in Letland vandaag. Christenen uit verschillende tradities ontmoeten elkaar steeds vaker voor het gemeenschappelijke gebed en gemeenschappelijk getuigenis in een groeiend aantal plaatsen en gelegenheden. Een deel van deze dynamiek is te danken aan het feit dat de drie grootste kerken ongeveer even groot zijn, terwijl de kleinere kerken zeer actief zijn. Letland is als het ware een waterscheiding tussen de katholieke, protestantse en orthodoxe tradities. Volgens de officiële gegevens die in 2011 zijn vrijgegeven, is 34,3% van de bevolking luthers, 25,1% rooms-katholiek en 19,4% orthodox en oudgelovig (een groep die zich afsplitste van de Russisch-orthodoxe Kerk als protest tegen de hervormingen van patriarch Nikon in de zeventiende eeuw); 1,2% behoort tot andere christelijke kerken (zoals baptisten, adventisten, pinkstergemeenten en andere vrije kerken ), terwijl 20% aangeeft van een andere religie te zijn of geen religie te hebben. Letland erkent officieel zes religieuze tradities: lutheranen, katholieken, baptisten, orthodoxen, oudgelovigen en joden.
II. Geleefde oecumene
Hoewel de kerken in Letland zich niet in een nationale raad van kerken hebben verbonden, blijft de samenwerking in oecumenisch verband goede vruchten afwerpen. Samenwerking tussen christenen in Letland is van vitaal belang voor het uitdragen van de christelijke boodschap aan de hedendaagse postmoderne samenleving met al haar verscheidenheid en overvloed aan meningen. Men zou kunnen zeggen dat de oecumenische samenwerking en banden tussen verschillende kerkgenootschappen in Letland gebaseerd zijn op de verkondiging van de machtige daden van de Heer.
In Letland komen de katholieke, orthodoxe, lutherse en baptistische bisschoppen regelmatig bij elkaar om te praten over een gemeenschappelijke boodschap die zij over vragen in de ethiek, bescherming van het leven of sociale rechtvaardigheid in de samenleving willen uitdragen. Als gevolg van de broederlijke relaties tussen de hoofden van de rooms-katholieke en de lutherse kerken in Letland, vond de wijding van de huidige rooms-katholieke aartsbisschop plaats in de lutherse Dom van Rīga.
De leiders van de verschillende kerken geven samen leiding aan vieringen van de belangrijkste gedenk- en feestdagen, zoals de Nationale Onafhankelijkheidsdag op 18 november. Het Woord van God wordt verkondigd, toespraken worden gehouden en muzikanten uit veel christelijke kerken worden erbij betrokken.
Eén van de platformen voor oecumenische samenwerking is de zogenoemde Raad van Geestelijke Zaken, waar de leiders van de zogenoemde traditionele kerkgenootschappen van Letland (waaronder joden) ongeveer eenmaal per jaar met de regering overleggen in een vergadering voorgezeten door de minister-president.
Een mooi resultaat van de oecumenische samenwerking betreft de staatsscholen. Vier grote kerkgenootschappen hebben samen materialen over de christelijke leer uitgewerkt voor de eerste drie schooljaren; de materialen zijn door het ministerie van Onderwijs goedgekeurd.
De banden tussen de bisschoppen en geestelijken van de Letse christelijke kerken gaan echter verder dan het houden van oecumenische vieringen: ze hebben hun wortels in echte vriendschap. Daardoor wankelen de scheidingsmuren die in vroegere eeuwen opgetrokken werden en wordt het mogelijk elkaar te erkennen als collega-ambtsdragers in de verkondiging van het evangelie. Katholieke, lutherse en baptistische bisschoppen ontmoeten elkaar regelmatig. Ze bidden, loven God samen in een broederlijke sfeer en bespreken vragen die in Letland spelen.
Er zijn ook veel voorbeelden van oecumenische samenwerking tussen verschillende plaatsen op parochieel niveau. Er zijn bijvoorbeeld gezamenlijk georganiseerde evangelisatieprogramma’s gebaseerd op de Alpha-cursus. De katholieke parochies van Sint-Theresia van het Kind Jezus en St. Maria Magdalena, de lutherse kerk in Tornakalns en de baptistengemeente in Āgenskalns, beide wijken van de hoofdstad Rīga, werken samen aan gemeenschap, sociale projecten en het uitgeven van een kalender. Sinds 2000 vieren de verschillende christelijke gemeenschappen in de gemeente Madona de Week van Gebed voor de eenheid van christenen, waarbij zij elke dag in een andere kerk samenkomen. Door deze ervaring ontmoeten velen voor het eerst hun broeders en zusters uit andere christelijke tradities. Een bijzonder resultaat uit deze ervaring was de oprichting van een oecumenische gebedskapel in Letland, waar broeders en zusters uit verschillende kerkgenootschappen kunnen bidden. De deuren van de kapel staan dag en nacht open. Katholieken en lutheranen zorgen er om de beurt voor dat er altijd een sfeer van gebed in de kapel hangt.
Naast de activiteiten die kerken of parochies organiseren worden er ook verschillende oecumenische activiteiten door gemotiveerde individuele christenen geïnitieerd. Een sprekend voorbeeld is de hierboven genoemde kapel van St. Johannes de Doper en Maria Magdalena die in het kleine dorp Igate, in de gemeente Limbazi aan de kust van de Oostzee, geopend is; deze is de eerste oecumenische kapel in Letland. De bouw van de kapel was een particulier initiatief. De kapel wordt gebruikt door mensen uit de vier grote Letse christelijke tradities – de lutherse, katholieke, orthodoxe en baptistische. Het gebouw werd ingezegend op 18 januari 2013 door de katholieke, lutherse en baptistische bisschoppen. Een van de specifieke doelen van de mensen van Igate is om te bidden voor de kinderen, geboren en ongeboren, en voor hun moeders en voor hulp voor hen.
Een ander voorbeeld van individueel initiatief was de Gaizins-top. Een christelijke leek nodigde de hoofden van de verschillende Letse kerken uit om samen te komen op de hoogste heuvel van Letland, Gaizins, voor gemeenschap en gebed. Ze namen de uitnodiging aan. Voor de duur van deze vergaderingen werden ze door gebed en eredienst door de gelovigen gesteund. Deze bijeenkomst is tot nu toe zeven keer georganiseerd, en nog veel meer kerkleiders hebben zich aangesloten.
Wat bindt ons? is een tijdschrift dat tien jaar geleden gelanceerd werd door een leek. Het werd geïnspireerd door een diep verlangen naar de eenheid van de Kerk. Het eerste nummer is uitsluitend gericht op de Week van Gebed voor de eenheid van christenen. In het vervolg werden nummers gewijd aan specifieke oecumenische thema’s. Het tijdschrift wordt gratis verspreid in de buurten van verschillende kerken.
Oecumenische samenwerking krijgt vorm in de verschillende gebedsgroepen en gemeenschappen van ‘Chemin Neuf’, ‘Blue Cross’, ‘Kalnskola’ en ‘Effata’ alsook in projecten van sociale aard, zoals gevangenispastoraat, en in het ‘Bethlehem House of Mercy’, een Revalidatiecentrum voor oud-drugs- en alcoholverslaafden. In al deze bewegingen en organisaties, in het dagelijks gebed en in de zending, slaan christenen uit verschillende kerken de handen ineen en leveren met hun alledaagse dienstbetoon een bijdrage aan de christelijke eenheid.
Omdat Letland rijk is aan christelijke tradities, beïnvloedt dit het gezinsleven. Er zijn veel gemengde huwelijken die in het dagelijks leven het hoofd moeten bieden aan alle vragen die te maken hebben met de scheidingen die nog onder christelijke kerken bestaan, zoals huwelijksinzegeningen, catechese voor de kinderen, het bijwonen van de diensten op zondag en, wat heel belangrijk is voor actieve christenen, de Heilige Communie.
Christelijke gezinnen hebben ook te maken met de problemen die door de globalisering van onze samenleving opkomen. De ‘Cana Broederschap’, vooral gewijd aan het dienen van gezinnen, is sinds 1994 actief in Letland. Oecumenische gezinsfeesten, die bedoeld zijn om aandacht te vestigen op problemen in gezinnen en gezinnen te versterken, zijn in 2006 in samenwerking met de gemeente Rīga gestart. Deze evenementen worden vooral ondersteund door verschillende vrije kerken in Letland in samenwerking met de drie grotere tradities.
De media zijn erg belangrijk voor de evangelisatie. De door een oecumenisch team geproduceerde christelijke programma’s, die regelmatig worden uitgezonden door de Letse staatsradio, bevorderen eenheid en broederschap onder Letse christenen. Een katholiek video-informatiecentrum, ‘Emanuels’, produceert het televisieprogramma Vertikale op Letland kanaal 1. De programma’s proberen te laten zien wat christenen verenigt in plaats van wat hen verdeelt. De producenten van het programma gaan op zoek naar getuigen van Christus onder de orthodoxen, katholieken, lutheranen, baptisten en andere christelijke gemeenschappen. Daarnaast is er een evangelische radiozender, ‘Letse Christelijke Radio’, die veel programma’s uitzendt die voor de oecumene relevant zijn.
De Kruisweg, die ieder jaar gevierd wordt, vindt op Goede Vrijdag plaats in de straten van verschillende steden in Letland: Kuldiga, Valmiera, Madona, Liepāja e.a. In Rīga wordt de oecumenische kruisweg georganiseerd door het Katholieke Jeugdcentrum van het aartsbisdom Rīga en brengt duizenden lutheranen, baptisten, pinksterchristenen en gelovigen uit andere kerken evenals katholieken bijeen. Aan het hoofd van de stoet lopen de bisschoppen en predikanten van verschillende kerken naast elkaar. Naast de gebruikelijke inhoud van de Kruisweg omvat het evenement passende optredens van beroepsacteurs van verschillende theaters van Letland, die ook afkomstig zijn uit verschillende kerkgenootschappen. Dit gebed verenigt mensen niet alleen op het gebied van religie en spiritualiteit, maar ook op het gebied van cultuur. Op dit moment van gedeelde devotie en reflectie worden alle christenen verenigd door het gebed van de Kruisweg: ‘Wij aanbidden U, o Christus, en wij loven u. Door uw Heilig Kruis heeft u de wereld verlost.’
III. Uitdagingen voor de oecumenische beweging
Er is een stabiele basis voor het ontwikkelen van de oecumene in Letland omdat geen van de kerken dominant is en er veel oecumenische activiteiten zijn. Tegelijkertijd moet worden toegegeven dat dergelijke activiteiten ontwikkeld worden door een relatief klein aantal mensen dat met enthousiasme openstaat voor oecumenische verbanden, terwijl veel christenen er onverschillig of zelfs vijandig tegenover staan.
Een andere uitdaging is het ontbreken van officiële commissies voor theologische dialoog tussen de kerken in Letland. Verscheidene kwesties hebben de oecumenische dialoog nodig. Overeenstemming over deze kwesties zou leken zeker motiveren zich meer bezig te houden met de oecumene.
Het kan gezegd worden dat de ontwikkeling van de oecumene grotendeels afhangt van persoonlijke banden en gemeenschap; deze verbanden zorgen ervoor dat oecumenische evenementen met succes gerealiseerd kunnen worden. In veel gevallen neemt een van de kerken het initiatief, maar de verantwoordelijkheid daarvoor wordt niet helemaal gedeeld door de kerken. Een klein aantal liefhebbers draagt het grootste deel van de last. De taak voor de kerken is een manier te vinden om ervoor te zorgen dat de verantwoordelijkheid voor oecumenische initiatieven eerlijk verdeeld wordt.
Tot slot, een zeer belangrijke hindernis voor groei van de oecumene is de politieke situatie, die de banden van gemeenschap met broeders en zusters die lid zijn van de Letse Orthodoxe Kerk (patriarchaat van Moskou) verzwakt. Er moeten nieuwe mogelijkheden voor het opbouwen van oecumenische relaties worden gezocht.