Heleen Zorgdrager was het afgelopen weekend in Kiev. Vanaf de EuroMaidan maakte ze de onrust mee. Zorgdrager is goed geïnformeerd over de situatie, omdat ze sinds 2005 als gastdocent is verbonden aan de Oekraïense Katholieke Universiteit in Lviv. In Nederland werkt ze als hoogleraar systematische theologie en genderstudies aan de Protestantse Theologische Universiteit. Hieronder haar verslag onder de titel: ‘Als het moet zullen we onze vrijheid met stokken verdedigen’, een verslag vanaf de EuroMaidan in Kiev.
Het eerste wat je opvalt zijn de vele mannen in geïmproviseerd gevechtstenue. Stevig gebouwde kerels in zwarte jacks of camouflagepakken. Bivakmuts over het gezicht, helm op het hoofd. Ze lopen rond met een honkbalknuppel of ijzeren staaf alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Andere mannen lijken zo van het land of de fabriek te zijn geplukt en hebben gauw een veiligheidshelm opgezet en een stok gepakt. Maar er lopen ook genoeg gewone burgers rond. Er kringelen rookwolkjes boven het tentenkamp. Groepen mensen zitten dik ingepakt tegen de kou (het is min 12) rondom houtvuur dat gestookt wordt in olietonnen. Meisjes met gebloemde hoofddoeken schenken soep en thee in plastic bekers en smeren broodjes. De taken zijn traditioneel verdeeld. Voor iedereen is genoeg te eten. Uit het hele land worden levensmiddelen, kleding en dekens naar Maidan gebracht.
Het is een vreemde gewaarwording om zomaar vanuit het metrostation, vanuit een stad die schijnbaar ongestoord verder functioneert, deze wereld van de EuroMaidan te betreden. Je komt terecht in iets wat het midden houdt tussen een legerplaats, een folkloristisch kozakkenkamp en een festivalterrein. Oekraïners doen iets waarvan ze dachten dat ze het niet in huis hadden: samenwerken in onderling vertrouwen. De vastberadenheid is groot. Maar in alle gesprekken gaat het over de vraag: houdt de oppositie het in de hand, worden activisten niet ongeduldig? Kan een incident de vlam in de pan doen slaan? Er zijn steeds meer demonstranten die niets liever willen dan de wapens opnemen tegen de ‘maffia-regering.’ Zoals de Afghanistanveteraan die 
beweert dat in de tenten veel vuurwapens liggen verborgen. Of zoals Sasha uit Charkiv, opgegroeid in kinderhuizen en jeugdgevangenis, die nachtenlang op de barricades gevochten heeft en zegt: ‘Ik haat de Berkoet (de oproerpolitie), het zijn beesten en ik maak ze kapot.’ Ook de rechtsradicalen ruiken hun kans. Maar veel groter is het getal van demonstranten die vreedzaam en met politieke druk hun doel willen bereiken. Intussen maakt niemand zich enige illusie over waartoe president Janoekovitsj in staat is. Zelfs mijn meest vriendelijke en bezonnen student Sviatoslav Motren vertrouwt me toe: ‘Ook ik heb in mijn rugzak een stok, en als het nodig is om de vrijheid van Oekraïne te verdedigen zal ik die gebruiken.’ Leraar Andriy uit Ternopil twijfelt. ‘Je kunt geweld niet met geweld bestrijden. Als christen wil ik de vergeving leven maar ik vraag me af hoe ik dat nu moet doen. Het is een lange weg voor Oekraïne van slavernij naar vrijheid. Janoekovitsj lijkt op Farao die zijn hart verhardt.’
Studenten nemen me mee naar het Oktober Paleis, een imposant cultureel centrum dat door de demonstranten is bezet en omgedoopt tot Paleis van de Vrijheid. Hier verblijven de brigades die elkaar aflossen op de barricades. Op de gangen rijen matrassen waarop mannen liggen te slapen. De brigade van Charkiv wordt via een luidspreker opgeroepen aan te treden. Mannen pakken hun helm, stok, skibril en gasmasker, dringen naar de uitgang en stellen zich buiten op in rijen van twee. Van daar marcheren ze naar de barricade die het zwaarst verdedigd wordt, een heel eind verderop aan de Hrushevskohostraat. Onderweg krijgen ze applaus en oude vrouwen roepen hen toe: ‘jullie zijn onze helden!’
Vanaf een kleine heuvel kan ik het strijdterrein overzien. Hier vonden op 22 januari de zwaarste gevechten plaats. Door de rook van brandende autobanden zie ik de Berkoet staan met glinsterende schilden. Aanhoudend tromgeroffel. De sfeer is geladen, er wordt gescandeerd. Stenen liggen klaar om vanaf de heuvel mee te gooien. Vrijwilligers dragen zandzakken aan die door jong en oud gevuld zijn met losgebikte sneeuw van de straat. Ergens staat een kring mensen met kaarsjes, rondom priesters die het Onze Vader bidden. Er wordt veel gebeden op de Maidan. Elke morgen op het grote podium als de priesters en bisschoppen van verschillende kerken voorgaan. De stoere kerels nemen dan hun helmen af en buigen devoot het hoofd. Ook zijn er twee gebedstenten. Voor grieks-katholieke en orthodoxe gelovigen is er een kapeltent met iconen, een altaartje en een met flikkerende lichtjes versierd Mariabeeld. Protestanten hebben een gebedstent met thee, koekjes, plastic stoelen en dozen met evangelisatielectuur waaronder een Nieuwe Testament met kaft in camouflagepatroon. Vrijwilligers delen die uit aan de strijders.
De kerken die bijna allemaal de volksopstand steunen, blijven oproepen tot een vreedzame dialoog. Een winst van de politieke crisis is dat de voorheen verdeelde kerkleiders elkaar gevonden hebben en dat het respect over en weer groeit. Zelfs de op Rusland georiënteerde Orthodoxe kerk van het Moskou patriarchaat staat niet meer onverkort achter Janoekovitsj. Alexei Sigov, een jonge filosoof en zelf aangesloten bij deze kerk, vertelt dat er veel priesters van het Moskou patriarchaat zijn die de Maidan steunen en dat openlijk tonen door op het plein te lopen. Hij zegt: ‘Dit is als de Oranje Revolutie maar nu gaan we het beter doen. Toen keken we allemaal uit naar een leider, een messias die het voor ons moest opknappen. Nu weten we dat iedere burger verantwoordelijkheid moet nemen om een nieuwe samenleving op te bouwen. EuroMaidan is een schitterend experiment.’
Heleen Zorgdrager
Hoogleraar systematische theologie en genderstudies aan de Protestantse Theologische Universiteit en sinds 2005 gastdocent aan de Oekraïense Katholieke Universiteit in Lviv.
Foto’s:
1. Grieks-katholieke liturgie op het podium
2. Strijders van de harde kern in de evangelische gebedstent
3. Nieuwe ploeg op weg naar de barricade