‘We worden voorbereid op oorlog’. Met die verzuchting begint Jos Vercammen zijn boek Geloof in Vrede. Gezien de toenemende bedreigingen, speciaal vanuit Rusland, willen generaals en politici militair weerstand bieden en ons land opnieuw bewapenen. Ze zijn doof voor de alternatieven. Joris Vercammen wil niet met hen meegaan. Als alternatief verlangt hij naar een cultuur van de vrede, een spiritualiteit van de vrede. Hij wil een spiritueel noodpakket samenstellen.
Joris Vercammen, voormalig Oud-Katholiek aartsbisschop van Utrecht, is een man met een doorleefde vredesspiritualiteit. Die beschrijft hij goed en uitvoerig in dit boek. De monnik Thomas Merton (1915-1968) en Dag Hammerskjöld (1905-1961), secretaris-generaal van de Verenigde Naties, zijn daarbij zijn grote voorbeelden. Maar ook Levinas en Martin Luther King komen voorbij. Een gelovige moet altijd open blijven staan voor de ander. Hij of zij moet het eigen ego overstijgen en zich overgeven aan God.
Christelijk spreken over vrede
Het boek bevat daarnaast veel informatie over de geschiedenis van het christelijke spreken over geweld. Hoe Tertullianus (160-230) nog een absoluut pacifist was en Augustinus oorlogvoering aan strenge voorwaarden bond (rechtvaardige oorlog). Uit onze tijd klinkt de stem van de Wereldraad van Kerken en van Paus Franciscus, die nog meer willen dan een rechtvaardige oorlog: rechtvaardige vrede.
In het een na laatste hoofdstuk citeert Vercammen de theoloog Bonhoeffer. Aan het einde van zijn leven houdt Bonhoeffer op om pacifist te zijn. Hij doet mee aan een aanslag op Hitler. Als je het goede niet kan doen, dan moet je het juiste doen, leert Vercammen van Bonhoeffer. Er zijn situaties waarin je je handen vuil moet maken. Zo kijkt Vercammen ook naar de noodzaak van het westen om zich te bewapenen tegen Rusland. Bij de boekpresentatie op 24 september in de Utrechtse Dom benadrukte hij dat hij geen tegenstander is van de huidige oorlogskredieten. ‘Als je maar blijft weten voor jezelf dat het een zonde is.’ In het slothoofdstuk geeft Vercammen elf motto’s om met de inzet van het eigen hart aan vrede te bouwen. Het zijn motto’s als ‘laat je verbinden’, ‘vorm je geweten’ en ‘wees kwetsbaar’.
Nieuwe vragen
Het zijn mooie motto’s maar het slothoofdstuk stelt ook wat teleur. Want als het echt zo is – en ik denk dat Vercammen daar gelijk in heeft – dat we in deze dagen niet alleen het goede (pacifistische) moeten doen, maar ook het juiste (verdedigen, zelfs met geweld), dan roept dat andere vragen op. Vragen als: wat moet een gelovige in zo’n situatie doen, wat moet een kerk in zo’n situatie doen? Stellen we ons kerkgebouw ter beschikking als noodsteunpunt, waar mensen in geval van een oorlogshandeling op adem kunnen komen en water, elektriciteit, medische verzorging en voedsel vinden? Zijn we er pastoraal op voorbereid dat gemeenteleden/parochianen van ons zullen sterven als militair? Hebben we kwetsbare parochianen voldoende in beeld? Is ons hart voldoende voorbereid op de roep om wraak die ongetwijfeld in ons hart zal klinken, als er inderdaad een oorlogshandeling tegen ons plaatsheeft.
Ik vroeg me ook af of Vercammen het kwaad wel voldoende onderkent. Ik vind het prima dat je Putin met open vizier tegemoet treedt en dat je hem recht wil doen. Maar als je hem echt serieus wil nemen als mens dan moet je toch ook erkennen dat hij echt Oekraïne van de kaart wil vegen. Dat is zijn diepste verlangen en dat moet je willen zien. En tegen dat kwaad moet je jezelf en Europa willen wapenen.
Vrede voorop
Dat neemt niet weg dat er veel goeds in het boek staat. Tolstoj schreef ooit de roman ‘Oorlog en Vrede’ maar voor de kerk is dat de verkeerde volgorde. De vrede en het zoeken naar vrede gaat altijd voorop. Daarom is het ook zo ontzettend dom dat er op dit moment op de Nederlandse diplomatieke dienst bezuinigd wordt. Je hebt juist bondgenoten nodig op dit moment en je moet juist luisteren naar de stemmen van mensen in Brazilië, Indonesië, Nigeria, Filipijnen en India. Ook ontwikkelingssamenwerking is zo’n instrument waarmee je wereldwijd netwerken opzet van relaties die je kunnen helpen en voeden. Maar om dat te kunnen zien, moet je wel leren geloven in vrede.
Coen Wessel
Joris Vercammen, Geloof in vrede. Gedachten over geloof, geweld en vrede. Met een ten geleide van Beatrice de Graaf. Uitgeverij Zilt 2025, 202 p. € 24,99