Het bericht van het overlijden van ir. Kees Nieuwerth (1949-2025) in de nacht van 20 op 21 juni kwam toch nog onverwacht. Het was bekend dat hij al langer ziek was. Maar de strijder in hem richtte zich steeds weer op en was nog lang niet klaar met de zaken waar hij zich een leven lang voor inzette. Tot op het laatst bleef hij actief betrokken bij het debat over vrede en veiligheid dat recentelijk in onze samenleving zo’n wending heeft genomen.
Kees was bepaald niet blij met de nieuwe benadering van vrede en veiligheid in Europa en de fikse verhoging van het budget voor defensie. Hij geloofde in civiele en geweldloze weerbaarheid en niet in veiligheid op basis van militaire kracht. Ook was hij onvermoeibaar verbonden met de milieubeweging die zich omwille van een leefbare wereld sterk maakt voor fundamentele veranderingen in ons maatschappelijk en economisch bestel.
Uit een warm Twents gezin
Kees Nieuwerth werd in 1949 geboren in Almelo als tweede zoon in een warm protestants gezin van vijf kinderen. Moeder was huisvrouw en de spil van het gezin, vader was huisschilder en gaf jarenlang les op de zondagschool van de Hervormde Kerk. Ze waren maatschappelijk betrokken. Later zei één van Kees’ schoonzussen ‘dat in Almelo tijdens de maaltijden de hele wereld voorbijkwam…’
Onderling werd thuis Twents gesproken – één van de varianten van het Nedersaksisch, een taal met een eigen grammatica en woordenschat en ooit dé handelstaal in heel West-Europa. Het Nedersaksisch is er helaas nooit in geslaagd dezelfde erkenning te krijgen als het Fries, maar werd wel door de Europese Unie erkend als één van de officiële streektalen. Op school werd het zogenaamde ABN gesproken. Maar Kees verzette zich levenslang tegen de neerbuigende houding om het Saksisch denigrerend als ‘plat‘ aan te duiden of te spreken over Holland in plaats van Nederland – met al haar verscheidenheid…. Tweetalig opgegroeid ging het leren van andere talen hem gemakkelijk af – of het nu Engels of Afrikaanse talen betrof.
Al vroeg bleek Kees’ grote belangstelling voor de natuur. Toen Kees eens voor straf naar het ‘donkere-bomen-bos’ werd gebracht, vond hij het alleen maar prachtig daar. Eenmaal op school zag ook zijn juf dat hij vooral naar buiten zat te kijken. Ze kreeg Kees met haar verhalen, maar vooral haar tekeningen, aan het leren. Hij studeerde landschapsarchitectuur en planologie in Nederland en België om zijn studie in 1981 te voltooien aan de Universiteit van Birmingham.
Belangrijke internationale ervaring deed hij eerder al op in Afrika. Van 1970 tot 1972 werd hij door Stichting Nederlandse Vrijwilligers (SNV) uitgezonden naar Kenia waar hij werkzaam was voor het Ministerie van Landbouw. Drie jaar later werd hij opnieuw door de SNV uitgezonden. Nu naar Nigeria. Van 1975 tot 1978 werkte hij daar voor het ministerie van lokaal bestuur. De onderdompeling in de Afrikaanse cultuur heeft zeker een grote invloed gehad op zijn vorming en visie op de wereld. Kees sprak vloeiend Swahili, wat hem op conferenties in de ontmoeting met mensen uit Afrika direct respect en een groot voordeel opleverde. Van 1981 tot 2004 was hij beleidsmedewerker van het Ministerie van Landbouw en Natuurbehoud.
Groot oecumenisch netwerk
Kees Nieuwerth was vele jaren actief in de oecumenische beweging. In 1982 trad hij in de Raad van Kerken als vertegenwoordiger van het Genootschap der Vrienden (Quakers) toe tot de plenaire raad. Hij leidde in de jaren van het Conciliaire Proces voor Gerechtigheid, Vrede en Behoud van de Schepping (1982-1990) verschillende oecumenische werkgroepen. In 2008 trad hij opnieuw toe tot de plenaire raad waaraan hij tot juli 2022 verbonden zou blijven. In 2015 werd hij benoemd tot vice-voorzitter. Zijn werkgebied beperkte zich niet tot Nederland. Kees was bestuurslid van de Europese oecumenische vredesbeweging Church and Peace en mede-oprichter van het European Christian Environmental Network (ECEN). Ook was hij actief betrokken bij de Commissie Kerk en Samenleving van de Conferentie van Europese Kerken en bij diverse initiatieven van de Wereldraad van Kerken.
De inzet voor vrede en de zorg voor de schepping vormen de rode draad in het leven van Kees. Hij was ervan overtuigd dat kerken een centrale rol kunnen en moeten spelen in het bevorderen van gerechtigheid en vrede in de wereld. Deze overtuiging heeft hij binnen de Raad samen met anderen zoals Edy Korthals Altes consequent uitgedragen.
In het debat over oorlog en vrede is de doctrine van de rechtvaardige oorlog een belangrijk onderwerp waar Kees zich veel mee bezig heeft gehouden. Hoewel hij de uitgangspunten van de theorie misschien nog wel kon billijken, had hij grote vragen bij de haalbaarheid en toepasbaarheid van deze principes in de moderne context. Heel belangrijk voor zijn visie op oorlog en vrede was zijn deelname aan de conferentie van de Wereldraad over Just Peace in mei 2011 in Kingston, waar hij de delegatieleider namens de Raad van Kerken was. In de brochure Rechtvaardige Vrede, werk voor de Kerk die Kees in 2012 uitgaf wordt het concept van de Rechtvaardige Vrede uitgebreid toegelicht.
De algemene vergadering van de Wereldraad van Kerken in Busan in 2013 motiveerde hem om de Raad van Kerken op te roepen ook in Nederland werk te maken van de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede. Kees was enkele jaren voorzitter van de door de Raad ingestelde taakgroep die jaarlijks tijdens de Vredesweek een Walk of Peace organiseerde. Alle goede intenties ten spijt lukte het echter niet om hier een krachtige kerkelijke beweging van te maken.
Wat wel lukte was dat de Raad op zijn initiatief in 2020 een verklaring uitgaf tegen de nieuwe kernwapenwedloop. Ook riep de Raad de Nederlandse regering op het verdrag voor een verbod op kernwapens (TPNW) te ondertekenen, waaraan echter geen gehoor werd gegeven.
Vrede en veiligheid opnieuw doordenken
De laatste jaren van zijn leven was Kees zeer betrokken bij het ontwikkelen van een nieuwe visie duurzame vrede en inclusieve veiligheid die hij in 2024 in de plenaire raad presenteerde. Deze visie berust op een viertal principes: 1. mondiale samenwerking en effectieve internationale instituties; 2. investeren in herstel van een gebroken wereld onder andere door handhaving van mensenrechten, helen van trauma’s en duurzame ontwikkeling; 3. grenzen aan de economische groei vanuit de ecologie en een gezamenlijk beheer van natuurlijke hulpbronnen en 4. geweldloosheid bij het voorkomen en oplossen van conflicten.
Helaas gaan de ontwikkelingen in onze wereld een andere kant op. Kees Nieuwerth roeide gedurende zijn hele leven tegen de stroom in. Binnen de wereldwijde oecumenische beweging maakte hij vele vrienden – getuige de vele en roerende reacties op zijn overlijden – vanwege zijn vriendelijkheid en wijsheid en vanwege zijn niet-aflatende inzet voor vrede en duurzaamheid.
Moge zijn nagedachtenis tot zegen zijn.
Kees Nieuwerth werd in besloten kring begraven in een familiegraf in Almelo.
Geert van Dartel