Het slavernijverleden en de kerken

Over enkele dagen wil de Nederlandse regering officieel excuses aanbieden voor de verantwoordelijkheid van Nederland voor de slavernij vanaf de 17e tot diep in de 19e eeuw. De aandacht richt zich nu met name op Suriname en Caribisch Nederland, maar heeft ook betrekking op voormalig Nederlands-Indië en op de koloniale aanwezigheid van Nederland in (Zuid) Afrika en Azië.

Ook de Raad van Kerken in Nederland en verschillende van zijn lidkerken houden zich intensief bezig met de vragen rond de verwerking van het Nederlandse slavernijverleden. In juni 2013 bracht de Raad een verklaring uit over de betrokkenheid van afzonderlijke kerkleden en kerken bij het in stand houden en legitimeren van slavenhandel. In 2017 startten de Evangelische Broedergemeente en de Evangelisch-Lutherse Gemeente Amsterdam de werkgroep ‘Heilzame verwerking van het slavernijverleden voor wit en zwart’, in samenwerking met het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee). Deze groep beoogt de verklaring in praktische zin uit te werken en heeft dat inmiddels in verschillende projecten gedaan. 

Als vervolg op deze initiatieven zal een breed samengestelde netwerkgroep onder auspiciën van de Raad van Kerken in de aanloop naar Keti Koti (‘verbroken ketenen’) 2023 drie activiteiten voorbereiden: 

  • Een landelijke herdenkingsdienst in de Nieuwe Kerk in Amsterdam die op 30 juni 2023 zal plaatsvinden, op de vooravond van de viering van de afschaffing van de trans-atlantische slavernij. 
  • Een uitgave in de reeks Oecumenische Bezinning van de Raad van Kerken, over kerken en het slavernijverleden, met bijdragen van auteurs uit Suriname en Caribisch Nederland. Deze publicatie is bestemd voor een breed publiek en zal begin mei 2023 uitkomen.
  • Een internationaal online symposium met sprekers uit Suriname en Caribisch Nederland, dat in samenwerking met de PThU, de VU en het NiNsee georganiseerd zal worden. Dit symposium zal waarschijnlijk in juni 2023 plaatsvinden. De datum wordt zo spoedig mogelijk bekend gemaakt.

Racisme

Waar in andere landen (institutioneel) racisme al langer onderwerp van een breed maatschappelijk en politiek debat was, is dit sinds de dood van George Floyd (25 mei 2020) en de daaropvolgende demonstraties van ‘Black lives matter’ ook in Nederland het geval. Daarbij kan niet voorbij worden gegaan aan de relatie die er is tussen racisme en het Nederlandse slavernijverleden, waarin ook kerken een rol hadden. Voor de Raad van Kerken was dit in 2020 reden om de verklaring uit 2013 opnieuw onder de aandacht te brengen. Daarin staat onder andere: 

“We erkennen onze betrokkenheid in het verleden van afzonderlijke kerkleden en van kerkelijke verbanden bij het in stand houden en legitimeren van de slavenhandel; de slavernij heeft eeuwenlang (…) plaatsgevonden onder Nederlandse vlag. Er was geen of onvoldoende respect voor Bijbelse en menselijke waarden. Honderdduizenden mensen werden van huis en haard weggehaald en moesten een leven lang in gevangenschap verkeren, werden uitgebuit, kregen geen kans om in vrijheid van geloof, meningsuiting en arbeid hun leven invulling te geven. Velen stierven tijdens het transport. Miljoenen mensen werden slaaf gehouden. Als kerken weten we ons deel van dit schuldig verleden en moeten we vaststellen dat theologie in bepaalde omstandigheden misbruikt is om de slavernij te rechtvaardigen. Als kerken benoemen we deze betrokkenheid, en willen we helpen recht te doen aan de nazaten van hen die soms generaties achtereen zijn geknecht en uitgebuit, waarbij we als kerken ons realiseren dat kerken destijds onderling verschilden qua mogelijkheden en dat er binnen diverse kerken ook verschillende geluiden te horen waren.”

De Raad van Kerken hoopt met bovenstaande activiteiten een nieuwe impuls te geven aan de doorgaande reflectie op de wijze waarop het slavernijverleden heeft doorgewerkt in de levens van de nazaten van slaafgemaakten. Daarmee hoopt de Raad ook te kunnen bijdragen aan het stoppen van alle uitingen van (institutioneel) racisme, binnen en buiten de kerken.

  • Lees hier de gehele verklaring van de Raad van Kerken uit 2013