Uit de reacties van de kerken op het conflict in Oost-Oekraïne blijkt de actualiteit van het thema dat het Caïro-overleg op 27 augustus aan de orde stelt. De Russisch-Orthodoxe Kerk in Moskou lijkt de overheidslijn van president Poetin onverkort te steunen. Kerkelijke leiders vragen de bevolking om begrip voor de maatregelen van de overheid en noemen de maatregelen van het Krimlin inmiddels ‘een geschikte stap’ waarbij ook van de bevolking mag worden verwacht ‘op te houden om de westerse standaard van consumptie’ na te streven.
De citaten zijn afkomstig van Vsevolod Chaplin, voorzitter van het departement voor Kerk en Samenleving (zie foto 1). Chaplin adviseert de burgers om ‘gematigdheid’ te leren, ‘terughoudendheid, voldoende maat te kennen in de consumptie en het vermogen om tevreden te zijn met weinig’. Volgens hem, heeft Rusland de Westerse landen iets te leren in het ‘reorganiseren van de samenleving op basis van de hoogste waarheid tegenover de gewelddadige principes van ‘geld maakt geld’ en ‘geld definieert alles’’.
Chaplin adviseert de Russische elites om niet langer op ‘twee stoelen’ te gaan zitten; het gaat hem om die mensen die ‘deels in Rusland leven en deels in het Westen en die de standaard van consumptie van de rijkste mensen in het Westen accepteren’.
De woorden sluiten aan bij de maatregel op 6 augustus van Poetin om bepaalde landbouwproducten en grondstoffen niet langer te importeren vanuit de EU, de USA, Australië, Canada en Noorwegen. De Russisch-Orthodoxe Kerk steunt daarmee het importverbod op voedingsmiddelen en de lijn van de overheid, legt prof. dr. Heleen Zorgdrager uit, gastdocent aan de Katholieke Universiteit in Lviv (Oekraïne) sinds 2005.
Officiële verklaring
In een officiële verklaring heeft de Russisch-Orthodoxe Kerk de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk ervan beschuldigd tot haat en geweld aan te zetten en de religieuze vrede in Oekraïne te verstoren. “Grieks-katholieken en andere schismatici” zouden priesters van de Orthodoxe kerk van het Moskou Patriarchaat vernederen, intimideren en folteren; zie ook: https://mospat.ru/en/2014/08/05/news106653/
Smeekbede
Aartsbisschop Eulogius, bisschop van Sumy en Okhtyrka van de Oekraïense Orthodoxe Kerk (Moskou Patriarchaat), heeft een open brief aan Poetin geschreven waarin hij vraagt om terugtrekking van de Russische troepen aan de grens. “Ik smeek en bid u met alle respect om de escalatie van militaire voorbereidingen te stoppen en alles te doen wat in uw vermogen ligt zodat geen druppel menselijk bloed vergoten wordt op het gezegende oude land van Sumy.” Sumy ligt in het noordoosten van Oekraïne,vlak bij de Russische grens. Zie ook: http://risu.org.ua/en/index/all_news/ukraine_and_world/international_relations/57278/
Universiteit
Heleen Zorgdrager vertelt, dat ze recent heeft vernomen dat de Donetsk Christian University, die ze zelf vorig jaar mei nog heeft bezocht, het onderwijs in maart dit jaar al heeft moeten staken. Begin juli werd de opleiding gedwongen het terrein en gebouwen af te staan aan de separatisten die het nu als basis gebruiken. De universiteit heeft een prachtige campus waar ook de stafleden woonden. Dezen kregen vier dagen de tijd hun inboedel te pakken en te vertrekken. Bibliotheek en andere zaken zijn achtergelaten. Op het terrein is ook een bloeiende christelijke school “Gloria” die eveneens in beslag is genomen.
Verlegenheid
Het Caïro-overleg van joden, moslims en christenen, organiseert op 27 augustus een studiemiddag over de verlegenheid van de religies. Daarin gaat het over de vraag hoe religies met extreem fundamentalisme in eigen kring omgaan. Daarbij komt het toenemend geweld tegen religieuze gebouwen en mensen in Nederland aan de orde, waarbij geweldplegers – voor zover ze al een alibi aanvoeren – zich beroepen op het ‘gevaar van iedereen met een religie’. Op een andere manier speelt het probleem ten aanzien van de Russisch-Orthodoxe Kerk, waarbij de theologie voor buitenstaanders niet meer in het lood staat en als onderbouwing wordt gebruikt om geweld te legitimeren. Duidelijk moge zijn dat een nationalistische insteek in Rusland niets zegt over de manier waarop orthodoxen in Nederland zich opstellen ten aanzien van het conflict.
Iemand in de voorbereidingsgroep maakte een vergelijking met ijzer. ‘Omdat legers in oorlogssituaties ijzer en staal gebruiken voor tanks en vliegtuigen ga je niet ieder gebruik van ijzer afzweren. Zo is het met religie; er zijn extreem-fundamentalisten en nationalisten die de religie gebruiken als legitimering van hun daden, maar dat zegt niets over de legitimiteit van spiritualiteit en religie in het algemeen’.
Wie de studiemiddag wil bezoeken, kan zich opgeven via: J.PostHospers@pkn.nl Het begint 27 augustus om 13:30 en duurt tot 16.30 uur. Plaats van samenkomst is het Joods Historisch Centrum in Amsterdam. Het woord zal onder meer worden gevoerd door prof. dr. Marcel Poorthuis, ds. Wessel Verdonk (Raad van Kerken), minister Asscher (of iemand namens hem) en vertegenwoordigers van jodendom en islam.
Aanloop
Hoe lastig het is de goede toon en attitude te vinden tussen de kerken en religies enerzijds en de overheid en de macht anderzijds bleek overigens ook al tijdens de assemblee van de Wereldraad van Kerken in Busan in november 2013. Op de derde dag van de assemblee vond er een incident plaats tijdens de plenaire zitting waarbij één van de afgevaardigden van de Russisch-Orthodoxe Kerk zich in sterk negatieve bewoordingen uitliet over de overheid en de media in het Westen en woorden als ‘Koude Oorlog’ in de mond nam. Op dat moment is het niet in de verslagen opgenomen die in het Westen circuleerden, omdat er te veel andere informatie was waarover men moest berichten en er ook een soort houding was van ‘dat krachtige jargon zal ook te maken hebben met een gebrekkige kennis van de Engelse taal’. Alleen een Finse journalist hield onmiddellijk na afloop van het plenaire debat een interview met de Russische gedelegeerde (zie foto 2). Vanuit de Nederlandse delegatie is er informeel nog wel kort met de Rus gesproken en hij verwees toen naar de pers in Duitsland waarin anti-Russische berichten de boventoon voerden, aldus de Rus, die zelf ook de Duitse taal machtig bleek te zijn. Het gaat om de geordineerde Alexander Vasyutin van het patriarchaat Moskou, die ook lid is van het Centraal Comité van de Wereldraad van Kerken.