Buitenbeentje in Europa

Er zijn weinig landen in Europa waar de religie zo weinig ruimte krijgt in het publieke domein als in Nederland. Dat blijkt uit inventarisaties die zijn ingestuurd door medewerkers van raden van kerken uit diverse Europese landen. In de week van 13 tot 16 mei spreken algemeen secretarissen en andere beleids- en operationeel verantwoordelijke mensen van nationale raden van kerken over de problematiek in Helsinki en Tallinn.

De registratie vanuit Nederland laat zien dat de seculiere overheid de ruimte voor religie in het publieke leven steeds verder terugschroeft. Er was weinig begrip voor de reikwijdte van de religieuze argumenten bij de rituele slacht; bij nationale momenten, zoals de feestelijkheden rond de inhuldiging van de nieuwe koning waren geen religieuze elementen aangebracht en nog recent is er een voorbeeld van een gemeente waarbij een wethouder ter verantwoording werd geroepen toen hij in zijn toespraak bij de dodenherdenking in een zin refereerde aan zijn geloofsovertuiging.

Dit soort elementen komen in rapportages uit andere landen minder voor. In Estland, waar een deel van de besprekingen zal plaatsvinden, hebben de kerken en de overheid juist allerlei afspraken gemaakt, onder meer over de positie van het familieleven en de ruimte voor religieus onderricht. In Noorwegen is zeer recent de bevoorrechte positie van de Kerk van Noorwegen (de lutherse staatskerk) teruggebracht naar bescheidener proporties, maar van een eliminering van de kerk uit het publieke leven is geen enkele sprake. De kerken in Schotland hebben allerlei formele en informele contacten met de politiek; op sociale vragen heeft men het besef dat men elkaar goed aanvult. In de discussie over de eventuele verzelfstandiging van Schotland binnen het Verenigd Koninkrijk houden de Schotse kerken zich op de vlakte. Dat heeft vooral een praktische reden; de kerken zien er vanuit de eigen normen en waarden geen thema in voor een positiekeus, men volstaat met het belang van de democratie te onderstrepen. De kerken overleggen er twee keer per jaar met vertegenwoordigers van de regering over lopende zaken, die in beider belang zijn.

Religie is in Duitsland ook geaccepteerd als element in het publieke leven. Bij de recente Evangelische Kirchentag in Hamburg was minister-president Merkel één van de gastsprekers, die haar visie op politiek en milieu zonder problemen verbond met teksten uit het bijbelboek Genesis. De Raad van Kerken in Duitsland (ACK) stelt overigens wel vast, dat de twee grote kerken in Duitsland – de Evangelische Kirche en de Rooms-Katholieke Kerk – de neiging hebben om zichzelf als kerk te profileren in het publieke domein en zich daarbij in voorkomende gevallen meer gelegen zouden kunnen laten liggen aan het collectief van kerken.

De gesprekken in Europees verband hoeven niet te leiden tot een eenduidig standpunt. De vertegenwoordigers reiken elkaar ideeën aan, die in eigen land verder een vertaalslag kunnen krijgen. De Raad van Kerken in Nederland zoekt samenwerking zowel met vertegenwoordigers van andere religies als met de overheid om religie niet achter de voordeur te laten spijkeren, maar om religie als diepste bezieling van vele mensen een plek te geven in het publieke domein ter ondersteuning van de democratie.