De onderlinge relatie tussen de verschillende religies is in het jaar 2010 beter zichtbaar geworden. Het aantal kerken dat zich aansloot bij het werk van de Raad van Kerken groeide verder. Het lijkt wel alsof de polarisatie in de samenleving de herkenning tussen kerken en religies juist vergroot. Blijkbaar voelen vertegenwoordigers van kerken en godsdiensten dat hun samenbindende kracht nodig is om de innemendheid tussen mensen te dienen.
De oecumene van 2010 laat zich niet in één oneliner vangen. Dat is wel duidelijk. Wie de oecumene in Nederland in beeld wil krijgen, moet de diverse relatiepatronen afzonderlijk bekijken. We lopen ze langs om daarna per maand enkele highlights naar voren te halen.
De meeste ontwikkeling zat er in de contacten van de religies onderling. Het jaar 2010 laat zien dat voortrekkers van de diverse religies op sleutelmomenten schouder aan schouder stonden en de samenwerking zichtbaar naar buiten brachten. Met de ondertekening van de Unie van Utrecht vijf jaar geleden is al duidelijk gemaakt dat de religies in Nederland kiezen voor vrijheid van godsdienst. Daarmee is in beginsel de kritiek weerlegd dat er godsdiensten in Nederland zijn die democratisch onbetrouwbaar zouden wezen. Immers: met de ondertekening maakt iedere religie in Nederland duidelijk dat je als gelovige je niet hoeft te verantwoorden omtrent je keus. Het staat je vrij die religie te volgen waarin je je herkent en het staat je ook vrij van religie te veranderen. De ondertekening van de Unie van Utrecht is een getuigenis voor de wereld. Alsof er in onzichtbare inkt boven de Lage Landen geschreven staat: Hier gunnen we elkaar ruimte voor een eigen geloofsbeleving en waar nodig trekken we als godsdiensten samen op, als dienstbetoon aan een democratische samenleving.
Het gezamenlijk stemmen afgelopen jaar maakte nog een keer extra duidelijk dat de religies in Nederland zichzelf dienstbaar opstellen richting de democratie. Eerst komt de vrijheid van meningsuiting, de onderlinge saamhorigheid en het respect; daarna pas komt de eventuele uitbouw van de eigen religie.
De samenwerking tussen de diverse kerken is in 2010 verder gegroeid. Het aantal leden en associés van de Raad nam toe. En in diverse gesprekken met kerken en christelijke koepelorganisaties kwam naar voren dat het verlangen naar verdere samenwerking breed in de kerken aanwezig is. Die samenwerking blijft niet beperkt tot de al langer in Nederland aanwezige genootschappen, maar omsluit ook diverse migrantenkerken. De viering bij Opwekking in mei maakte dat misschien nog wel het meest duidelijk.
Zo soepel als de relaties met kerken en religies liggen, zo hardnekkig liggen de verhoudingen naar de algemene media en ook in toenemende mate richting de politiek. De wat afstandelijke verhouding naar de algemene media is al langer bekend. Nederland heeft in de media nog te maken met de oude postverzuilde situatie. Enkele media berichten regelmatig over wat er in de kerken gebeurt. Andere media hebben moeite om een consequente nieuwslijn van berichtgeving te vinden. Daarmee ontbreekt de balans die je in andere landen wel vindt, namelijk dat er met regelmaat wordt bericht over voor kerken relevante ontwikkelingen. Misschien is één van de redenen van de tanende registraties ook wel het feit dat de kerken onvoldoende gezamenlijk optrekken. Het verlangen het eigen profiel helder te trekken hoeft op zich niet haaks te staan op een oecumenische grondhouding. Maar je maakt het de algemene media er wel lastiger door. wanneer je op cruciale momenten het eigen kerkelijke hemd nader acht dan de veelkleurige oecumenische rok.
De verhouding van de kerk tot de overheid is spannend. Er is een periodiek contact. De onderlinge verhoudingen zijn innemend. De telefoonnummers staan over en weer in elkaars mobiel. Maar met de onverwachte verkiezingsuitslag van 9 juni en het gesloten regeerakkoord en gedoogakkoord zijn de verhoudingen er niet gemakkelijker op geworden. De Raad gaf in een brief aan de informateurs zes aandachtspunten af, van thema’s waarvan men vermoedde dat ze onder druk zouden komen te staan bij een mogelijk rechtse coalitie. De eerste voorstellen die naar buiten kwamen bevestigden de zorg. Het gaat dan om thema’s als ontwikkelingssamenwerking, oog voor de groeiende tweedeling in de samenleving, zorg voor de schepping. Het nieuwe jaar zal moeten uitwijzen of de overheid aansluiting blijft houden bij het minder gefortuneerde deel van de samenleving, waarmee de kerken zich solidair verklaren.
Een laatste significante ontwikkeling in 2010 vormde de groeiende invloed van jongvolwassenen op de agenda van de Raad. Er kwamen nieuwe ambassadeurs, een jonge tijdelijke projectmedewerkster, een externe publicatie over jongvolwassenen, een interne notitie over jongvolwassenen in de liturgie, een aansluiting bij het Europese netwerk van jongvolwassenen, een notitie geschreven door een jongvolwassene over de kerkelijke organisatie in een tijd van verandering en een gezamenlijk initiatief om tot een publicatie te komen met een briefwisseling tussen jongvolwassenen en kerkleiders over het belang en de relativering van het instituut kerk. Het jaar wordt bekroond met een grote internationale oecumenische jongerenontmoeting in Rotterdam. De Raad heeft in de aanloop veel werk verzet om de thema’s te populariseren. De Raad werkt daarmee verder aan een beginsel dat al is uitgesproken tijdens het veertig-jarig jubileum; namelijk dat er meer aansluiting wordt gezocht bij de jongvolwassenen in de leeftijdsgroep van 18 tot 35 jaar.
Om een verder beeld te geven van het achterliggende jaar nemen we het jaar maand na maand door en noemen we een paar punten. Een greep slechts om een beeld te geven.
JANUARI
De klimaattop in Kopenhagen heeft niet aan de verwachtingen beantwoord. Vertegenwoordigers van jodendom, christendom en islam in Nederland lieten daarom weten dat ze zich blijven inzetten voor een andere omgang met het milieu. Ze verwezen naar de persoon van Noach, die in elk der religies de belichaming is van de houding van gerechtigheid en verantwoordelijkheid voor heel de schepping. De verklaring is naar buiten gebracht namens de Raad van Kerken, namens het Contactorgaan Moslims en Overheid en namens enkele Joodse kerkgenootschappen, te weten het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap en het Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom.
Koningin Beatrix woonde op 25 januari in Utrecht de bijeenkomst ‘In vrijheid verbonden’ bij. Zes religieuze en levensbeschouwelijke stromingen in ons land vroegen daar aandacht voor verdraagzaamheid en respect voor de verschillen tussen mensen. Vertegenwoordigers van jodendom, christendom, islam, hindoeïsme, boeddhisme en humanisme presenteerden zich met teksten en muziek.
De Schotse Kerk in Rotterdam gaf landelijk gezicht aan de Week van het Gebed. Reden was dat het materiaal uit Schotland afkomstig was, geïnspireerd door de zendingsconferentie die een eeuw eerder in de Schotse hoofdstad werd gehouden.
Herhaaldelijk kwam in het jaar 2010 de zorgelijke situatie naar voren van christenen in andere landen. Magdy Ramzy, lid van de Raad van Kerken vanuit de Koptisch Orthodoxe Kerk, sprak op zaterdag 16 januari in Amsterdam naar aanleiding van de gewelddadigheden in Egypte tegen geloofsgenoten.
FEBRUARI
De Raad van Kerken in Nederland liet de uitgave ‘Geef een gezicht aan elkaar’ opstellen. Daarin komen allochtone en autochtone christenen aan het woord van een zelfde leeftijd en een zelfde kerkelijke achtergrond waardoor er meer oog is voor de parallellie in gedachten.
De brochure over jongvolwassenen en hun deelname in de kerk verscheen eveneens. Deze uitgave behoort tot de meest nabestelde uitgaven die de Raad heeft doen uitkomen.
De Bond van Vrije Evangelische Gemeenten treedt toe als lid van de Raad. De Vereniging van Orthodoxen wordt associé en de NPB krijgt het advies om een aanvraag om te buigen tot een aanvraag als associé.
MAART
Samen met de IKON werden prijswinnaars aangewezen van parochies, kerken en organisaties voor de beste websites.
De Raad van Kerken doet mee aan een nationale Coalitie Erbij. De coalitie maakte in deze maand cijfers van een onderzoek bekend; 10% van de Nederlandse volwassenen is sterk eenzaam, 20% is matig eenzaam.
APRIL
Onder de titel “Nederland armoedevrij!” presenteerde de Sociale Alliantie, waar de Raad van Kerken onderdeel van is, een manifest tegen de “armoede in het midden van de samenleving”. De ‘stille armoede’ groeit. Politieke partijen en maatschappelijke organisaties worden gevraagd het “doorschieten van de geldeconomie te repareren.”
Tijdens de presentatie van het vredesmateriaal voor 2010 is de werkgroep ‘Just Peace’ van de Raad aanwezig en presenteert het rapport ‘Wees niet bang’. Een reactie van de Raad gaat naar de Wereldraad van Kerken, waarbij een lans wordt gebroken voor een samenleving gebaseerd op het ideaal van vrede.
MEI
Het was vooral het gezicht van de migranten wat centraal stond bij de multiculturele viering bij Opwekking op 22 mei. De organisatie van Veelkleurig Getuigen, waar de Raad van Kerken in meedeed, verzorgde een viering voor bijna 10.000 mensen bij Walibi Flevoland.
Een historische ontmoeting. Zo noemde drs. Henk van Hout, voorzitter van de Raad van Kerken, de ontmoeting van het moderamen met een afvaardiging van drie protestantse kerken, maandag 31 mei. Het ging om een gesprek met de Nederlands Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de Christelijke Gereformeerde Kerken. De laatste hebben al een synode gehad inmiddels en er voor gekozen het kandidaat-lidmaatschap aan te vragen.
Met het ministerie van Buitenlandse Zaken was er correspondentie over het aanhoudend geweld tegen onder meer christenen in Irak.
JUNI
Vertegenwoordigers van jodendom, christendom, islam, boeddhisme en hindoeïsme gingen samen naar de stembus in Utrecht. Met dit samen stemmen wilden ze aangeven dat ze vertrouwen hebben in de democratie en in elkaar.
De Raad van Kerken aanvaardde op 16 juni drie kerken en organisaties als associé; het gaat om: de Basisbeweging van Kritische Groepen en Gemeenten in Nederland, het Kerkgenootschap der Zevende-dags Adventisten en (al eerder toegelaten) de Vereniging van Orthodoxen ‘H. Nikolaas van Myra’.
De Raad sprak uitvoerig over het thema ‘kerk als instituut’. Het thema is destijds voor het eerst op de agenda gezet, nadat met name jongvolwassenen hun vraagtekens hadden geplaatst bij het nut van het instituut. Na diverse besprekingen is besloten een uitgave te maken waarin jongvolwassenen en kerkleiders elkaar brieven sturen over het thema, zodat het thema breder besproken kan worden.
De beraadgroep Samenlevingsvragen kreeg zijn definitieve vorm. Daarmee werd een van de laatste consequenties van de herstructurering doorgevoerd.
JULI
Ramadan, de vastenmaand voor moslims, liep dit jaar van 11 augustus tot 10 september. Christenen spraken hun verbondenheid uit door moslims een speciale groet te sturen.
De Raad van Kerken steunde de plaatselijke raad in Oss e.o. in een poging de problemen van het farmaceutische bedrijf Organon breder voor het voetlicht te brengen.
AUGUSTUS
De Raad van Kerken had contact met vertegenwoordigers van de Evangelische Alliantie om de verdere samenwerking te stroomlijnen.
De Raad schreef de informateurs één en andermaal om aandacht te vragen voor de sociale aspecten in het regeerakkoord.
SEPTEMBER
De kerken van Zeeland hielden op 25 september een Oecumenische Kerkendag in de binnenstad van Middelburg. Er kwamen zo’n duizend mensen.
In een presentatie voor de Europese kerken werd doorgesproken over de polarisatie in het maatschappelijke veld, waar Nederland meer nog dan andere landen onder te lijden heeft.
Tijdens diverse ontmoetingen spraken vertegenwoordigers van de grote steden en kleinere steden over de organisatie van een kerkennacht in 2011. Er tekent zich een verdere stroomlijning af die in het weekend van 24 t/m 26 juni concreet zichtbaar moet worden.
Twee jongvolwassenen van de Europese Jongerenraad (Ecumenical Youth Council in Europe) brachten een bezoek aan de Raad van Kerken. De Raad besloot later Maaike de Reuver aan te stellen als contactpersoon ten einde de afstemming op Europees nivo voor jongvolwassenen verder te stroomlijnen. EYCE organiseert jaarlijks circa 4 seminars per jaar voor jonge mensen.
De projectgroep Vieren besprak met de Raad een notitie over de plaats van jongvolwassenen in de liturgie.
OKTOBER
Craig Venter heeft een synthetische bacterie gemaakt. Daarmee is er in 2010 voor het eerst leven gecreëerd via de computer. Dit hoogstandje van de synthetische biologie kan onvoorstelbare consequenties hebben. Prof. dr. Egbert Schroten sprak over de revolutie op 13 oktober in de plenaire vergadering van de Raad van Kerken bij zijn afscheid als vertegenwoordiger van de Raad in de ethische commissie van de Europese kerken. Dr. Theo Boer volgt hem op.
Samen met de Katholieke Vereniging voor Oecumene organiseerde de Raad een studiebijeenkomst over de oecumenische betekenis van Taizé.
NOVEMBER
Regelmatig verschijnen in de krant berichten over ambtsdragers die oneigenlijk gebruik maken van hun macht. Daarom ging de ethieklezing van de Raad van Kerken over ‘Macht, God en kerk’.
Voor de vijfde keer kwam de Raad van Kerken met een armoede-onderzoek. Driekwart van de diaconieën en de caritasverenigingen heeft er mee te maken. Voor het eerst werden ook migrantenkerken en moskeeën bij het onderzoek betrokken. Armen melden zich zelden spontaan bij een moskee of een migrantenkerk. Ze schamen zich. En de moskee en kerk zijn er ook niet op uit om systematisch te helpen. Hulp heeft meer een spontaan karakter. Als zich een probleem aandient, wordt er geholpen; vaak in natura.
Een vertegenwoordiging van de Raad sprak op 24 november met een vertegenwoordiging van het bedrijfsleven (VNO-NCW). Er was een goede sfeer, maar tegelijk een behoorlijk verschil over de inschatting van de armoede in Nederland.
DECEMBER
De taakgroep Doopverkenning hield twee expertmeetings in 2010. De laatste vond plaats in december en ging over de kinderdoop, de volwassendoop en de doopgedachtenis.
Tijdens een afstemmingsvergadering van land en regio’s ging het onder meer over convenanten en checkmateriaal dat plaatselijke raden kunnen gebruiken om de samenwerking ter plaatse verder te stroomlijnen.
De beraadgroep Geloven en Kerkelijke Gemeenschap stemde in met een nota ‘Oecumene bij de tijd’. Het gaat om een populaire nota die volgend jaar nog besproken wordt in de Raad te zamen met een bestuurlijk stuk om de oecumene tussen de kerken te stimuleren.
De Raad sprak over het basisdocument voor Vluchtelingen en ondertekende een brief aan minister Leers over de zorgelijke positie van verschillende vluchtelingen.
AFRONDEND
Om het beeld verder compleet te maken nog een paar gegevens en enkele cijfers.
In het jaar 2010 stond opnieuw de jongvolwassene centraal. Er kwamen acht nieuwe ambassadeurs. En er werd langere tijd opgetrokken met een drietal jongvolwassen medewerkers. Marrit Bassa had een tijdelijke aanstelling als projectmedewerkster. André van der Wijk kwam bij het team als vrijwilliger en eindredacteur voor de website. Maaike de Reuver werd aangesteld als contactpersoon naar het Europees netwerk.
Met het overlijden van Anton Houtepen heeft de Raad afscheid moeten nemen van een zeer gewaardeerd adviseur en medewerker.
Piet van der Pol, Greetje Witte-Rang en Hans Kronenburg verrichtten werkzaamheden om het archief van de Raad te schonen.
De financiële onderbouwing vroeg aandacht. Er worden gesprekken gevoerd met de Rooms-Katholieke Kerk om de kerk tegemoet te komen, zodat men geleidelijk kan toegroeien naar een situatie waarin men aan de verplichtingen kan voldoen. Enkele andere kerken maken eveneens gebruik van een overgangsregelingen van drie jaar om uit te komen op het vereiste niveau van betaling.
Het aantal bezoekers aan de website stabiliseerde op ongeveer 200.000 bezoekers. Het aantal ontvangers van de e-flits steeg tot 5380. De afstemming met enkele ondersteunende sites verbeterde. Het aantal abonnees van Oecumenisch Bulletin groeide door met enkele honderden naar 2700 abonnees.
Naast het oecumenische werk in de Raad van Kerken zijn er ook verschillende initiatieven naast de Raad. Over het algemeen staat de Raad daar welwillend tegenover, vanuit de gedachte dat het om de zaak van de oecumene gaat en niet om de eigen organisatie. Een opvallend initiatief in 2010 was de Nationale Synode, die in december plaatsvond. Een ander opvallende ontwikkeling vormt de gespreksgroep die wordt opgestart van Rooms-Katholieken en Evangelische christenen. Belangrijk ook voor de stroomlijning richting de Raad vormt de verdere afstemming van orthodoxe christenen binnen de Benelux.
Foto’s van werk uit Boijmans van Beuningen in Rotterdam:
Verboden af te beelden van René Magritte uit 1937
La jeunesse illustrëe van Renë Magritte uit 1937
De tyrannie der stalen helmen van Jan Hendrik Verstegen uit 1947
Werk van Jongerius, waarin verschil bij eenheid tot uitdrukking komt
Man’s Goal is to Find Unity van Thorn Prikker uit 1924