Marijke van Duin is hoofdredacteur het blad Doopsgezind NL. Zij is lid van de projectgroep Kerk en Milieu van de Raad van Kerken en leider van de klimaatwerkgroep van ECEN. In onderstaand artikel vertelt ze over haar ervaringen bij de internationale ontmoeting die onlangs in Praag werd gehouden.
Wat hebben ons dagelijks voedsel en klimaatverandering met elkaar te maken? Daarover spraken zo’n tachtig christenen uit 23 landen met elkaar, vlakbij Praag. De vergadering van ECEN, het Europese christelijke milieunetwerk, werd van 9-13 juni gehouden tijdens een totaal onverwachte hittegolf. Het mooie seminariumgebouw van de Baptisten was daar niet op berekend. Maar de ligging ervan maakte veel goed: in een prachtig beekdal, met de grootste biodiversiteit van heel Tsjechië.
De feiten
Klimaatverandering staat al jaren op de agenda van de kerken. De Wereldraad van kerken heeft stapels rapporten, studies en conferentieverslagen in haar burelen. In Nederland bracht de Raad van kerken onlangs de brochure uit ‘Kwetsbaarheid, verantwoordelijkheid en moed. Klimaatverandering: het moment van de waarheid’. Toch gebeurt er in de praktijk nog maar weinig. Deels is dat te wijten aan gebrek aan voorlichting, deels aan tegenzin of onwil. Beide aspecten kwamen uitvoerig aan de orde in Praag. Dat het gebruik van fossiele brandstoffen, met name kolen en olie, in hoge mate bijdraagt aan klimaatverandering, is langzamerhand wel bekend. Maar dat het eten van vlees, met name rood vlees, boosdoener nummer één is, is voor de meeste mensen nieuw. Toch wijzen cijfers van de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties, uit, dat de vleesconsumptie wereldwijd zorgt voor de grootste uitstoot van broeikasgassen. Hoe komt dat? Door de intensieve veehouderij, zeg maar de vleesindustrie, waarbij runderen voornamelijk maïs en soja eten. Die gewassen worden geteeld in grote plantages, waarvoor oerwouden en bossen moeten wijken. Bomen nemen CO2, een belangrijk broeikasgas, op… Bovendien zijn koeien zelf niet erg milieuvriendelijk. De boeren en winden die ze laten bevatten veel methaan, een heel krachtig broeikasgas. Het gaat om enorme hoeveelheden runderen, omdat de wereldbevolking toeneemt en omdat het Westerse eetpatroon – veel vlees – overal ter wereld wordt overgenomen. De belangrijkste conclusie van de ECEN-bijeenkomst in Praag was dan ook: eet geen, of véél minder vlees. Dat is ook nog eens veel gezonder. Deze aanbeveling wordt aan de Europese kerken gedaan, en hierbij ook aan de lezers van dit artikel! Wilt u méér weten? Kijk dan naar de documentairefilm ‘Meat the Truth’ met politica Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren. Of lees het gelijknamige boek. Zie www.meatthetruth.nl
Theologie, psychologie en spiritualiteit
Maar wat te doen met het tweede aspect, de onwil, de tegenzin? Is dat niet de belangrijkste oorzaak van ons falen klimaatverandering daadwerkelijk aan te pakken? Daarover gaf Quaker en academicus, publicist en milieuactivist Alastair McIntosh uit Schotland een belangwekkend betoog in Praag. Hij stelt dat dieptepsychologie onderdeel zou moeten uitmaken van milieutheologie. Want wat heeft het voor zin te theologiseren over de schepping en te pogen ons gedrag te veranderen, als we onze diepste beweegredenen niet kennen? Wij leven in een wereld waarin we continu worden aangezet tot consumeren. Dat gebeurt heel subtiel, via verborgen signalen over seks en dood in allerlei reclameboodschappen. Daar zijn we, zonder het te beseffen, gevoelig voor. Door de toenemende individualisering en teloorgang van lokale gemeenschappen zijn we zijn kwetsbaar en onzeker geworden, over onze aantrekkelijkheid, over de eindigheid van ons bestaan, over wie we zijn. Ter compensatie blijven we maar consumeren, we blijven dingen kopen en eten, ook als we die helemaal niet nodig hebben. Pas als we ons bewust worden van onze onzekerheden en de manipulaties vanuit de markt, kunnen we ons bevrijden. We vinden dan een nieuwe spiritualiteit, nieuw leven, en zijn beter in staat bewuste keuzes te maken.
Suggesties
De werkgroep voedsel in Praag, geleid door Tini Brugge, deed een aantal praktische suggesties voor kerkleden en kerkelijke gemeenten. Een selectie: Gebruik regionale producten of koop fairtrade producten. Eet minder vlees. Maak kleinere porties, en serveer vaker vegetarische alternatieven van het seizoen. De eerste christenen waren vegetariërs! Zij baseerden zich daarbij op het oorspronkelijke begin, het beeld van het paradijs in het scheppingsverhaal. Geef op nieuwe wijze vorm aan vastendagen uit de traditie, niet alleen in de Veertigdagentijd, maar ook tijdens Advent, en leg daarbij een relatie tot consumptie in het algemeen. Maak van elke vrijdag bijvoorbeeld visdag en van elke donderdag een feestelijke brooddag met salades van het seizoen. Zet kook- en eetgroepen op in de gemeente om eco-koken te oefenen. Wissel milieuvriendelijke recepten uit, zie ook het project ‘Samen aan tafel’ www.kloostertuinen.nl. Maak van de kerktuin een snoeptuin met bessen en vruchtdragende bomen en struiken. Geef bio-boeren en eco-tuinders een kans om gebruik te maken van kerkelijke grond. Organiseer leeravonden waarin biologische boeren uit de omgeving over hun passie vertellen of koks met een groen hart een buffet, tevens workshop, organiseren. Werk daarbij samen met lokale Agenda 21 groepen, of natuur-en milieugroepen.
ECEN
ECEN bestaat inmiddels bijna twaalf jaar, en groeit gestaag. Het netwerk is breed oecumenisch en behartigt het milieuwerk van de officiële Europese oecumene, de CEC (Conferentie van Europese Kerken). Op de website van ECEN, www.ecen.org is te zien dat vele tientallen landen actief zijn binnen ECEN. Vanuit Nederland is de Raad van kerken betrokken, maar ook het Christelijk Ecologisch Netwerk met zijn iets behoudender en evangelicaler achterban. Zij vormen samen met andere kerkelijke milieuorganisaties in Nederland het Interkerkelijk Milieunetwerk. Zie www.kerkenmilieu.nl, milieunetwerk, IMN.
Alastair McIntosh
Een laatste suggestie: Alastair McIntosh is in Groot-Britannië een gevierd schrijver. Zijn laatste boek over klimaatverandering ‘Hell and High Water’ is een hit. Zijn levensvisie zal veel mensen aanspreken. Verdere informatie is te vinden op www.alastairmcintosh.com
Foto’s:
Thematische foto
Foto van de scribente