Een groeiend aantal bedrijven is de ziel kwijtgeraakt. Het wordt tijd dat ondernemingen zich weer dienstbaar maken voor de samenleving. Dat het weer ergens over gaat in het leven. Doordat ondernemingen hun zielsniveau laten zien kan er een flow ontstaan bij mensen.
Dat bracht Herman Wijffels naar voren, de voormalig bewindsvoerder van de Wereldbank, op een ongeveer jaarlijkse ontmoeting van kerken, humanistisch verbond en vakorganisaties. Het ging tijdens de ontmoeting op 15 december in Utrecht over de crisis. Kernvraag daarbij was of de crisis leidt tot een andere manier van economisch denken.
Wijffels was optimistisch gestemd en zag de crisis als een keerpunt. Het kan niet anders, zo meent hij, want het oude kapitalistische systeem loopt hopeloos vast. De homo economicus die strikt uit is op eigenbelang blijkt ontoereikend te zijn om de grote vragen van de wereld op te lossen. Hij is te zeer één dimensioneel gericht op steeds meer efficiëncy. Het oude systeem is de oorzaak van vervreemding onder mensen, ziekten onder het vee en problemen in het milieu.
De geforceerde hang naar groei verdraagt zich niet met de eindigheid van de hulpbronnen. Het huidige systeem is gebaseerd op concurrentie. Dat leidt onvermijdelijk tot allerlei ‘prisoners’- dilemma’s. Een bedrijf zal bijvoorbeeld geen milieubeschermende maatregelen nemen, omdat hij daarmee minder goed kan concurreren.
Wijffels betoogde dat een maatschappelijk systeem een beperkte levensduur heeft. Hij pleitte voor een nieuw systeem, meer gebaseerd op relationele waarden. De inzet vraagt om een multi-dimensionale benadering waarin ruimte is voor diverse waarden. Duurzaamheid is daarbij een kernbegrip.
In de bespreking ging het onder meer over de vraag wie leiding aan dergelijke transitieprocessen kan geven. Wijffels pleitte voor minder management en meer leiderschap. Dat leiderschap moet volgens hem verbindend van aard zijn, empathisch, dienend, authentiek, creatief en het vermogen bezitten tot samenwerking.
Rein Zunderdorp, voorzitter van het Humanistisch Verbond ging door op de rol van de elites. Hij betoogde ook dat er meer leiderschap nodig was, wat zich dienstbaar wil inzetten. Lodewijk de Waal, directeur van Humanitas, vroeg zich af of de huidige elites een dergelijk zelfreinigend vermogen hebben. Wiemer Salverda, managing director van het Amsterdams Instituut voor ArbeidsStudies, liet zien hoe in de achterliggende drie decennia jongeren moeite hebben om een plaats in de arbeidsorganisatie te vinden.
Vanuit de kerken werden er ook diverse opmerkingen gemaakt. Iemand stelde dat Wijffels in zijn verhaal uitging van een wel erg positief mensbeeld. Een ander benadrukte de noodzaak balans aan te brengen in de samenleving. ‘Het tropisch regenwoud heeft een nauwkeurige balans, er gaat weinig energie verloren en er is weinig afval. Wij mensen in het westen morsen juist veel energie en produceren een enorme berg afval’.
Vanzelfsprekend werd besloten dat men elkaar over ongeveer een jaar weer wil spreken. Maar – opmerkelijk – daarnaast is ook besloten een gezamenlijke werkgroep te vormen – die met een gezamenlijke analyse zal komen. Men besloot hiertoe omdat unaniem het gevoelen bestond dat de westerse samenleving op een scharnierpunt is aangekomen. De hele benadering van de economie vraagt om een Copernicaanse wending.
Foto: Herman Wijffels